Сахалыы таба суруйуу сиэрэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
24 устуруока:
== II. Тыл олоҕун таба суруйуу ==
6. Тыл олоҕун бастакы сүһүөҕэ '''о''' эбэтэр '''а''' дорҕоонунан туспатыйан, дойду-дайды, хотуур-хатыыр, солуур-салыыр диэн курдук этиллэр буоллаҕына, сурукка '''о''' дорҕоонноох арааһа туттуллар: дойду, хотуур, солуур.
7. Тыл олоҕо '''ө''' эбэтэр '''э''' дорҕоонунан туспатыйан, сөрүүн-сэриин, өлүөр-элиэр, мөккүөр-мэккиэр, сөкү-сэки диэн курдук этиллэр буоллаҕына, сурукка '''ө''' дорҕоонноох арааһа туттуллар: сөрүүн,өлүөр, мөккүөр сөкү.
8. Тыл олоҕо '''и''' эбэтэр '''э''' дорҕоонунан туспатыйан, илии-элии, силии-сэлии, иҥиир-эҥиир, бириэмэ-бэриэмэ, кэнники-кэннэки диэн курдук этиллэр буоллаҕына, сурукка и дорҕоонноох арааһа туттуллар: илии, силии, иҥиир, бириэмэ, кэнники.
Мантан туорууллар: эҥин, эһиги.
9. Тыл олоҕо '''а''' эбэтэр '''ы''' дорҕоонунан туспатыйан, ыйдаҥа-ыйдыҥа, антах-ынтах, наҕараада-наҕыраада, халтараан-халтыраан диэн курдук этиллэр буоллаҕына, сурукка '''а''' дорҕоонноох арааһа туттуллар: ыйдаҥа, антах, наҕараада, халтараан.
10. Дайбаа-тайбаа, судургу-сутургу, хайдах-хайтах диэн курдук '''д''' уонна '''т''' аралдьыһыылаах тыллар олохторугар '''д''' буукуба суруллар: дайбаа, дабыдал, далаһа, дай, судургу, хайдах.
11. Тыл саҕаланыытыгар '''с''' эбэтэр '''һ''' дорҕоонунан туспатыйан, суох-һуох, саха-һаха, сааскы-һааскы, сурук-һурук диэн курдук барыйааннаах буоллаҕына, сурукка '''с''' дорҕоонноох арааһа туттуллар: суох, саха, сааскы,сурук.
12. Тылга '''һ'''
13. Түөрт-түөт, бэрт-бэт, булт-бут, тарт-тат, орт-от курдук икки аҥыы этиллэр тыл олоҕо -рт, -лт бүтүүлээх суруллар: түөрт, бэрт, булт, тарт, орт.
14. Тыл олоҕор ньиргиэрэ суох '''к''', '''п''', '''с''', '''т''', '''х''', '''ч''' уонна ньиргиэрдээх '''д''' бүтэй дорҕооннор иннилэригэр турар '''р''' уонна '''л''' бүтэй дорҕооннор уларыйбаттар, холобур: ардах, бытархай, кырпай, оборчо, орто, саһархай; талкы, тэрилтэ, тэтэркэй, харчы, холку, чарпа, ылтаһын, эркин, булчут.
Хос быһаарыы: алчай-аччай, былчархай-быччархай, былчыҥ-быч-чыҥ, бэгэлчэк-бэгэччэк, былчай-быччай, мүлчү-мүччү курдук икки аҥыы этиллэр тылларга чч суруллар: аччай, быччархай, быччыҥ; бэгэччэк, быч-чай, мүччү.
55 устуруока:
19. Да (даа) диэн көмө тыл сыһыан тыл уонна ыйытар эбиискэ суолталаах буоллаҕына, аа дорҕоонноох суруллар, холобур: кэл даа көрдөһөбүн; туох даа?, онтон атын түбэлтэҕэ а суруллар, холобур: ким да суох, көрдүм да ыллым, соло да суох, ыарыйдарбын да үлэлээтим, кыра да эбит.
20. Ыарахан-ыараххан, улахан-улаххан курдук икки аҥыы этиллэр даҕааһын олоҕор биир '''х''' суруллар: ыарахан, улахан.
21. Гын диэн туохтуур уонна нуучча тылытган киирбиг г-нан саҕаланар сорох тыллар олохторо '''г''' дорҕоонноох суруллар: гын, гаас, гуорун, гиэрбэ, гаайка.
== III. Сыһыарыылаах тыллары таба суруйуу ==
| |||