Никола Тесла: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

'''Никола Тесла''' (Nikola Tesla) (1856-19431856—1943), электротехника уонна радиотехника эйгэлэригэр үлэлээбит уһулуччулаах айааччы.

Никола Тесла, омугунан [[серб]], [[1856]] с. [[от ыйын 10]] күнүгэр Смилян диэн сиргэ (урут Австро-Венгрия, билигин Хорватия) төрдүс оҕоннон төрөөбүт. Аҕата аҕабыыт.

1875-18801875—1880 сылларга Прага университетыгар үөрэммит. Будапешка телефон тэрилтэтигэр 1882 с. дылы инженердаабыт. Онтон парижка Эдисон хампаанньатыгар үлэлээбит.

1884 с Америкаҕа эмиграциялаабыт. Эдисоҥҥа уонна Вестингаузка үлэлээбит. Нью-Йорка, Никола Тесла Ист-Хьюстон уулусса 48-гар олорон лаборатория тэрийбит уонна сотору кэминэн икки фаазалаах переменнай ток генерааторын айбыт. Онтон хас да фазалаах генератордар, электродвигателлэр уонна трансформатордар оҥоһууларын оҥорбут, уонна элбэх фазалаах токтары аһарар уонна тарҕатар систиэмэлэри айбыт. Икки фазалаах систиэмэтин туһанан АХШ-ка хас да промышленнай энергоустновкалар оҥоһуллубуттар, ол иһигэр Ниагаратааҕы ГЭС (1895) -— ол сылларга аан дойдуга саамай улахан. 1888 сыллаахха Тесла (независимо от Г. Феррариса и несколько ранее его) эргийэр магнитнай полены арыйар уонна онтун сиһилии ойуулуур. Ол билиитин туһанан үрдү уонна нааһаа үрдүк частотаалаах электрогенератордары тутар. Ол сылга айыыга сүрүн патеннарын ылар.

1889 с. Тесла үрдүк частотаалаах уонна напряжениялаах токтары үөрэтиитин саҕалыыр. Үрдүк частотаалаах электромеханическай генераатардары оҥорор (ол иһигэр индуктордаах). 1891 с. резонанснай трансформаторы айар (Тесла трансформатора диэн биллэр), бу тэрил напряжение 106 В хамсааһыннарын оҥорор кыахтаах эбит. Сигнааллары уонна энергияны салгынынан ыраахха биэриини үөрэтэр, 1899 с. бороуобата суох үрдүк частотааҕа үлэлиир лаампалары уонна двигателлери элбэх киһиэхэ көрдөрөр.

Тесла буруобата суох сигнааллары биэриигэ 1896-19041896—1904 сс. үлэлэрэ радиотехника сайдыытыгар улахан оруоллаахтар. Бу сылларга Тесла бэйэтэ телеавтомат диэн ааттаабыт хас да ыраахтан салайыллар механизмнары айар (ол иһигэр хараабыл моделын, 1898). 1900 с. кэнниттэн техника араас эйгэлэригэр элбэх патеннары ылар (электрическэй счётчик, частотомер, радиоаппаратураны, паар турбиналарын тупсарыылар уо.д.а.). 1917 с. Никола Тесла подлодкалары араадьыйа көмөтүнэн булар тэрил оноһуутун көрдөрөр.

Лонг-Айленд диэн сиргэ радиоантенна тутар. Тесла аатынан магнитнай поток плотноһын кээмэйэ ааттанар (магнитнай индукция). Учуонай наҕараадалара — Э.Крессиан, Дж. Скотт, Т.Эдисон мэтээллэрэ.

Нью-Йорка [[тохсунньу 7]], [[1943]] с. өлбүтэ.