Бөрө Бөтүҥнэр: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Бу Бөтүҥнэртэн билигин: Бөтүҥ Сомоссун, Абаҕа нэһилиэктэрэ ууһаан олороллор. Бөтүҥнэр Поярков этэрээтэ кэлэн кыргыбытын кэннэ, Саха сирин былаһын тухары ыһыллыбыттар. Нам Бөтүҥнэрэ, көмөкөннөрө бу кэмтэн ыла [[Нам улууһа|Намҥа]] олохсуйбут буолуохтарын сөп. Нуучча кэлиэн иннинэ Бөтүҥ буолаһа диэн биир саамай бөдөҥ, элбэх киһилээх эбит. Тоҥустарга Бети, Бетильский диэн уустар баалларын бөтүҥнэртэн таһаараллар. «Бөрө саҕа соргулаах» Бөрө бөтүҥнэри орто үйэтээҕи монгол төрдө буолбут Буртэ-Чино диэн уус аатын кытта ханыылыы тутуохха сөп. Монгол хааннара бу былыргы төрүттэринэн олус диэн киэн тутталлара биллэр. Өссө эрдэ үйэлэргэ былыргы түүр, уйгуур хааннара бөрөттөн төрүттээхпит диэн киэптииллэрэ, бөрө төбөтө штандартаахтара, ол аата былаахтахтара биллэр. Төрүт былыргы индоиран тыллаах усунь бииһэ бөрөттөн төрүттээхпит диэн номохтоохторо кытай суругар киирбит, кинилэртэн бөрөнү таҥара оҥостуу хуннарга киирбит буолуон сөп. [[Серошевскай, Вацлав|Серошевскай]] кинигэтигэр, Нам бөтүҥнэрин оҕонньотторун бары хотой курдук муннулаах, көнө унуохтаах дьон диэн сөҕөн, дьиҥнээх сахалыы көрүҥнээх дьон тобоҕо сылдьар диэн суруйар. <br>

Былыр Аммаҕа наахаралар уонна бөтүҥнэр ыаллыы олорбуттар. Наахаралар сэттэ уонча буолан, ыаллыы олорор икки аҕа ууһун дьонун дьиэҕэ төгүрүйбүттэрэ кэпсэнэр. Дьиэ умайбытын кэннэ, бырааттыылар дьиэ иһигэр баар омуһахха киирэн быыһаммыттар. Наахаралары кэннилэриттэн эккирэппиттэригэр, бу кэмҥэ суох бырааттарыгар Тиэтэйбэт Боотурга ойуун Илбиһи иҥэрбит. Бу Боотур наахаралары эккирэтэн ситэн, утуйа сыттахтарына имири кыргыбыт. Наахаралар сирдэриттэн үүрүллэн, кыайбыт бөтүҥнэр кинилэр сирдэрин ылбыттар. Архыып докумуона көрдөрөрүнэн, 1641 сыллаахха бөтүҥнэр Книга диэн тойонноох, Боотур ууһун дьоно Така уонна Казяла диэн кинээстээх наахараларга кэлэн саба түһэн, имири эспиттэр. <br>

Бөтүҥнэр наахаралары эспиттэрин иэстээн, Тыгын Тойон Бөтүҥнэргэ сэрии, кыргыс дьонун таһааран кыргыһыннарар да кыаттаран киирэллэр. Онон Тыгын Тойон Бөрө Бөтүҥнэр тойонноругар Маһарах, Тиэтэйбит Боотур диэн икки киһини ыҥыттаран ылан, кыаттарбыт суолугар эр сулуута төлөбүр төлүүр, 100 толуу ынах, сылгы сүөһүнэн уонна аны утары хаан хассыа, күөн көссүө суох буолбут.