Улуу кэхтии: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Timir2 (ырытыы | суруйуу)
''''Улуу кэхтии''' ({{lang-en|}} ''Great Depression'') диэн [[Иккис аан дойду сэриитэ|Иккис а...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна
 
Timir2 (ырытыы | суруйуу)
Көннөрүү туһунан суруллубатах
1 устуруока:
[[File:UnemployedMarch.jpg|250px|thumb|Үлэтэ суохтар марштара. [[Торонто]], [[Канаада]].]]
 
'''Улуу кэхтии''' ({{lang-en|}} ''Great Depression'') диэн [[Иккис аан дойду сэриитэ|Иккис аан дойду сэриитин]] иннинээҕи уон сылга буолбут улахан [[экономика кризиhа]]. Улуу кэхтии буолбут кэмэ араас дойдуларга араас араас, ол гынан баран үгүс дойдуларга кини 1929 с. саҕаламмыта уонна 1930-с сс. бүтүүлэригэр бүппүтэ. 20 үйэ ордук уhун, киэҥ тарҕаныылаах уонна дириҥ кэхтиитэ буолар. [[Алтынньы 29]] [[1929]] [[АХШ]]га акция баhаарын эстиититтэн саҕаланар (бу түбэлтэ [[Хара чэппиэр]] диэн ааттаммыта). Атын дойдуларга түргэн үлүгэрдик тарҕаммыта.
 
Улуу кэхтии баай да дьадаҥы да дойдулары улаханнык охсубута. Тус барыс, түһээн киириилэрэ, барыстар уонна сыаналар түспүттэр, омуктар икки ардыларынааҕы эргиэн 2/3 аччаабыт. Үлэтэ суох буолуу АХШга 25% үүммүт, сорох дойдуларга 33% дылы үүммүт. Улуу кэхтии аан дойду элбэх куораттарын күүскэ охсубут, бастатан туран [[ыарахан индустрия]]ттан тутулуктаахтары. Элбэх дойдуларга тутуу тохтообут. ҮнүүҮүнүү сыаналара 60% кэриэтэ түhэннэр тыа хаhаайыстыбата уонна тыа сирдэрэ ночоотурбуттар. Уопсайынан кэхтииттэн сылтаан [[экономика бастакы сектора]] улаханнык эмсэҕэлээбитэ.
 
== Төрүөттэрэ ==
10 устуруока ⟶ 12:
Бу экономика кризиhын үөскээhинин туhунан хас да теория баар, ол иhигэр хас да фактор холбоhуута да буолуон сөп диэн санаа эмиэ баар.
 
# '''[[Кейнсианизм]] быhаарыыта''' — [[харчы сабардама|харчы сабардамын]] итэҕэhэ. Ол кэмҥэ харчы [[кыhыл көмүс стандарт]]ка хатанар эбит, онтон сылтаан харчы сабардама хааччахтанар. Итиэннэ оҥоруу улаата турар. Табаар ахсаана элбиир. Харчы итэҕэитэҕэhэ уонна табаар ордуга күүстээх [[дефляция]]ны үөскэтэллэр, ол эбэтэр сыана түһүүтэтүһүүтүн. Сыана түһүүтүттэн сылтаан үп туруга бигэтэ суох буолар, тэрилтэлэр (компаниялар, фирмалар, тус эргиэмсиктэр) банкроттаналлар, кредиттары төннөрбөттөр. Бу түмүгүнэн экономика бигэ да салаалара эмсэҕэлииллэр.
# '''[[Монетаризм]]''' — кризиhы АХШ [[Federal Reserve System]] харчы политиката үөскэппит.
# '''[[Марксизм]]''' — [[капитализм]] аһара оҥорон таһаарыытын кризиhа.