Абулхайр-хан (Узбек ханствота)
Абу-л Хайр-хан (1412−1468) — 1428–1468 сылларга Узбек улууһун хаана, Шибанид төрүттээх буолар, ону таһынан Дьүчи сыдьаана, Давлат-шейх-оҕлан уола.
Абу-л Хайр-хан төрдө уларыт
Чыҥыс Хаан — Дьүчи-хаан — Шибан — Байнал Бахадур — Есу-Бука — Джучи-Бука — Бадагул — Минг Тимур-хан — Пулад-султан — Ибрахим-султан — Даулат-шейх-султан — Абулхайр-хан[1].
Былааска кэлиитэ уларыт
Абулхайр 16 саастааҕар Узбек улууһун хаана буобута. Маҥан Ордуу (Ак Орда) ыһыллыбытын кэнниттэн араас дойдулар үөскээбиттэрэ, олор бары бэйэ-бэйэлэрин сирдэрин былдьаһан сэриилэспиттэрэ. Абулхаир ол кэмҥэ хаан буолан түөрт уон сыл устата, ол аата 1428 сылтан 1468 сылга диэри бэйэтин сирин тутан олорбута уонна өстөөхтөр сирдэрин баһылаабыта (билиҥҥи Казахстаан сирэ). Абулхаир сирэ Урал өрүстэн ылата Балхаш күөлгэ диэри уонна Сырдарья өрүскэ диэри тарҕаммыта.
Абулхайр салайар кэмэ уларыт
Абулхаир 1428 сыллаахха Тура киин куораттах Сибиир ханствотын сэриилээн ылбыт[2].
1430 сыллаахха кылгас кэмҥэ Хорезмы баһылаабыта[3].
1446 сыллаахха Сыгнак уонна Сузак куораттары сэриилээн ылбыта[3].
1446 сыллаахха Абулхайр-хан судаарыстыбатын киин куоратын Тура куораттан Сыгнакка көһөрбүтэ[4].
Оҕолоро уларыт
Абулхаир-хан уон биир уол оҕолоох этэ: Шах Будаг султан, Ходжа Мухаммед султан, Ахмед султан, Мухаммед султан, Шайх-Хайдар султан, Санджар султан, Ибрагим султан, Кучкунджи-хан, Суюнчходжа-хан, Ак бурун султан, Сайид Баба султан[5].
Өлүүтэ уларыт
Абулхаир 1468 сыллаахха ойраттары утары сэриигэ бараары сылдьан өлөн хаалбыта[3]. Кини өлбүтүн кэнниттэн Узбек ханствота ыһыллыбыта.
Эбии көр уларыт
Быһаарыылар уларыт
- ↑ Фазлаллах ибн Рузбихан Исфахани. Михман-наме-йи Бухара (Записки бухарского гостя). / Перевод Р. П. Джалиловой. — М.: Восточная литература, 1976. — С. 61.
- ↑ Территория Казахстана. Средневековые государства
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Территория Казахстана. Средневековые государства
- ↑ История Казахстана в персидских источниках. Т.5. Алматы: Дайк-Пресс, 2007, с.237
- ↑ Мухаммадёр ибн Араб катаган. Мусаххир ал-билод. Ответственный редактор Ш. Вахидов. Тошкент, 2009, с.23
Кинигэлэр уонна ыстатыйалар уларыт
- Ахмедов Б. А. Государство кочевых узбеков при Абу-л-хайр-хане // Государство кочевых узбеков. — М.: Наука, 1965. — С. 32-70. — 194 с.
- Кипчак-хан Та'рих-и Кипчак // Материалы по истории казахских ханств XV-XVIII веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений) / Отв. ред. Б. Сулейменов. — Алма-Ата: Наука, 1969. — 652 с.
- Масуд бен Османи Кухистани История Абулхаир-хана // Материалы по истории казахских ханств XV-XVIII веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений) / Отв. ред. Б. Сулейменов. — Алма-Ата: Наука, 1969. — 652 с.
- Султанов Т. И. Чингиз-хан и Чингизиды. Судьба и власть. — М.: АСТ:АСТ МОСКВА, 2006. — С. 254-262. — 445 с. — (Историческая библиотека). — 5,000 экз. — ISBN 5-17-0358040
- Таварих-и гузиде нусрат наме // Материалы по истории казахских ханств XV-XVIII веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений) / Отв. ред. Б. Сулейменов. — Алма-Ата: Наука, 1969. — 652 с.