Бикипиэдьийэ

Коррика

Коррика (баск. Korrika - сүүрүү) — Бааскилар дойдуларыгар хас икки сыл аайы ыытыллар бааскалар тылларын өйүүргэ анаммыт эстафета. Эстафетаны бааскилар тылларын үөрэтэр AEK диэн тэрилтэ тэрийэр. Бу тэрээһин аан дойдуга тылы өйүүр тэрээһиннэртэн саамай улаханнарын ахсааныгар киирэр,[1][2][3] 2017 сыллаахха сүүрбүт сирдэрин устата 2557 килэмиэтир буолбут,[4][5] 11 хонук түүннэри-күнүстэри тохтообокко сүүрбүттэр. Коррика сүрүн соруга харчы хомуйуу буолан баран, ону таһынан бааскалар тылларын өйүүргэ, тарҕатарга сүрдээх улахан төһүү буолар.[6]

15-с Коррика. Соралузе диэн куорат аттыгар. 
16-с Коррика 1942-с килэмиэтиригэр 
18-с Коррика суола

Бу тэрээһини уонна AEK тэрилтэни бааскалар тылларын туруулаһар дьон төр;ттээбиттэрэ.[7] Билигин бырааһынньык икки сылга биирдэ саас ыытыллар, 2017 сылга 20-с төгүлүн ыытылынна.

Тэрээһин төрүөтэ уларыт

Бааскалар тыллара уустук балаһыанньалаах. ЮНЕСКО этэринэн, бу тыл сүтэр кутталлаах.[8] Бааскалар тыллара бу тэрээһин ыытыллар сиригэр барытыгар официальнай статустаах буолбатах.[9] Ол эрээри бу куоталаһыыта суох үөрүүлээх эстафета бааскалар олорор сирдэринэн барытынан икки нэдиэлэ тухары ааһар.[10]

40 сыл тухары былааска олорбут Франко диктатууратын кэмигэр бааскалар тыллара көйгөтүүгэ сылдьыбыта.[11] Атын тылынан сатаан саҥарбат, Бааска тылынан эрэ саҥарар дьону Испания бэлииссэйэтэ эппиэккэ тардар этэ. Тыл сайдыыны харгыстыыр диэн буолара. Оскуолаҕа бааска тылынан саҥарбыт оҕону буруйдууллара, ону ааһан сороҕор таһыйаллара.[12] Лингвистэр үгүстэрэ билиҥҥи бааскалар тыллара сүтэр туруктаммытыгар Испания уонна Франция бырабыыталыстыбалара буруйдаахтарын билинэллэр.[13]

Тыл сүтэн эрэриттэн дьаахханан сорох дьон тыл өйүүр кистэлэҥ тэрилтэлэри тэрийэн барбыттара.[14] Соторутааҕыта тэриллибит Бааскалар хамсааһыннара тылы сөргүтэргэ үлэлиир дьону AEK диэн тылы үөрэтэр ассоциацияҕа түмпүтэ. Диктатуура бүтээтин кытта, тыл кыһалҕатын көтөҕөргө аналлаах саамай күүстээх тэрээһининэн Коррика буолбута. Кини сүрүн идиэйэтэ дьон санаатын тылы билэр эрэ дьоҥҥо буолбакка, атын дьоҥҥо барытыгар киэҥник тиэрдии буолбута.[15] Бастакы сүүрүү, төһө да "акаары быһыы" диэн үөхпүттэрин үрдүнэн Оньяти диэн сиртэн 1980 сыл сэтинньи 29 күнүттэн саҕаланан Бильбао куоракка ахсынньы 7 күнүгэр ситиһиилээхтик түмүктэммитэ.

Тэрийии уонна процедуралара уларыт

Коррика үксүн уон хонук устата буолар. Бастакы Коррика 1980 сыллаахха буолуоҕуттан сырыы аайы суолун уларыта сылдьар, тэрийээччилэр маршрутун бааскалар олорбут сирдэринэн барытынан ааһар гына сатыыллар. Сүүрүү отой тохтообокко түүннэри барар, тэрээһиҥҥэ ортотунан 600 000 киһи кыттар.[16]

Бааскалар тылларын өйүүргэ анаан суол хас биирдии килэмиэтирин биир киһиэхэ эбэтэр тэрилтэҕэ атыылыыллар. Атыылаһааччы ол суол быстыҥын тухары холуонна иннигэр сүүрэр.[17] Ол киһи бааскалар былаахтарынан (ол былааҕы икуррина диэн ааттыыллар) киэргэтиллибит мас эстафетаны аныгыскы киһиэхэ биэриэхтээх. Бастакы эстафета маһын  Remigio Mendiburu диэн киһи оҥорбут, ол мас Сан-Себастьян куорат San Telmo түмэлигэр, харалла сытар.[18] Билигин туттуллар мастарын скульптор Juan Gorriti оҥорбут. Сырыы аайы ол мас иһигэр кистэлэҥ сурук угаллар эбит, ол суругу Коррика бүтүүтүгэр тыһыынчанан киһи туппут маһыттан ылан үөрүүлээх быһыыга-майгыга ааҕан биэрэллэр. Коррика килэмиэтирин "атыылаһар" - ол аата бааскалар тылларын өйүүр - сүрдээх хайҕаллаах көстүү быһыытынан ааҕыллар.

Маһы тутан иһэр киһи кэнниттэн былакаат тутан иһээччилэр сүүрэллэр. Бу былакаакка коррика аайы уларыйар домох (девиз) суруллар. Сүүрүү туох да эккирэтиитэ, сырсыыта суох наһаа көхтөөх, үөрүүлээх-көтүүлээх быһыыга-майгыга барар. Хас биирдии коррика туһунан ырыалаах буолар, ол ырыаны биллиилээх дьон коррикаҕа анаан суруйаллар.[19] Бу сүүрүү буолбут кэмигэр Баски тылын өйүүргэ элбэх тэрээһиннэр ыытылыннылар,[20] тэрээһини барытын Баски тылын акадьыамыйата өйүүр.

Буолар сыллара уларыт

Хас биирдии Коррика тэриллиэҕиттэн араас сирдэринэн ааһар (суола сырыы аайы уларыйар), бэйэтэ туспа домохтоох уонна ырыалааах.[21]

Нүөмэрэ Күнэ-ыйа Суола Домоҕо (Дэбииһэ) Ырыата
1 1980: Сэтинньи 29 - Ахсынньы 7 Oñati-Bilbao Zuk ere esan bai euskarari Xabier Amuriza[22]
2 1982: Ыам ыйын 22 - 30 Iruñea-Donostia AEK, euskararen alternatiba herritarra and Korrika, herriaren erantzuna euskararen alde Akelarre[23]
3 1983: Ахсынньы 3–11 Baiona-Bilbao Euskaraz eta kitto! Egan[24]
4 1985: Ыам ыйын 31 - Бэс ыйын 9 Tardets-Iruñea Herri bat, hizkuntza bat! Lontxo Aburuza[25]
5 1987: Муус устар 3–12 Hendaye-Bilbao Euskara, zeurea Oskorri[26]
6 1989: Муус устар 14–23 Iruñea-Donostia Euskara Korrika eta kitto and Euskal Herriak AEK Xanti eta Maider[27]
7 1991: Кулун тутар 15–24 Gasteiz-Baiona Korrika euskara, euskaraz Euskal Herria Irigoien Anaiak and Mikel Erramuspe[28]
8 1993: Кулун тутар 26 - Муус устар 4 Iruñea-Bilbao Denok maite dugu gure herria euskaraz Tapia eta Leturia[29]
9 1995: Кулун тутар 17–26 Donibane Garazi - Gasteiz Jalgi hadi euskaraz Maixa eta Ixiar, Alex Sardui, Kepa Junkera[30]
10 1997: Кулун тутар 14–23 Arantzazu - Bilbao Euskal Herria Korrika! Gozategi[31]
11 1999: Кулун тутар 19–28 Iruñea - Donostia Zu eta ni euskaraz Joxe Ripiau[32]
12 2001: Кулун тутар 29 - Муус устар 8 Gasteiz - Baiona Mundu bat euskarara bildu Fermin Muguruza[33]
13 2003: Муус устар 4–13 Maule - Iruñea Herri bat geroa lantzen Mikel Laboa and Ruper Ordorika[34]
14 2005: Кулун тутар 10–20 Orreaga - Bilbao Euskal Herria euskalduntzen. Ni ere bai! Afrika Bibang[35]
15 2007: Кулун тутар 22 - Муус устар 1 Karrantza - Iruñea Heldu hitzari, lekukoari, elkarlanari, euskarari, herriari Niko Etxart and El Drogas[36]
16 2009: Кулун тутар 26 - Муус устар 5 Tudela - Gasteiz Ongi etorri euskaraz bizi nahi dugunon herrira! Betagarri[37]
17 2011: Муус устар 7–17 Trebiñu - Donostia Maitatu, ikasi, ari... Euskalakari Gose[38]
18 2013: Кулун тутар 14–24 Andoain - Baiona Eman Euskara Elkarri Esne Beltza[39]
19 2015: Кулун тутар 19–29 Urepele - Bilbao Euskahaldun Various artists[40]
20 2017: Кулун тутар 30 - Муус устар 9 Otxandio - Iruñea Bat Zuk Various artists[41]

Үтүктүү уларыт

Корриканы үтүктэн Европа дойдуларыгар элбэх майгынныыр тэрээһиннэр ыытыллар буолбуттар:

  • Ar Redadeg Бретань Brittany (2008 сыллаахтан)[42]
  • Correllengua, Каталония (1993 сыллаахтан)
  • Correlingua Галисия (1997 сыллаахтан)[43]
  • Corsa d'Aran Валь д'Аран (1993 сыллаахтан)[44]
  • Ras yr Iaith Уэльс (2014 с. саҕаламмыт)
  • Rith Ирландия (2010 сыллаахтан)[45]

Быһаарыылар уларыт

Сигэлэр уларыт

  1. ↑ Korrika: the world's biggest language festival?(ааҥл.) (Халыып:TranslateDate/en).
  2. ↑ "The biggest initiative in support of a language taking place in the Basque Country: Korrika" (in eu). Argia. http://www.argia.eus/albistea/the-biggest-initiative-in-the-world-in-support-of-a-language-takes-place-in-the-basque-country-korrika. 
  3. ↑ "Ponerte en forma y ayudar a que un idioma no muera, todo a la vez". PlayGround Magazine. http://www.playgroundmag.net/sports/Korrika-ayudar-euskera-carrera_0_1947405268.html. 
  4. ↑ Korrika igandean amaituko da Foruen Monumentuaren ondoan (eu).
  5. ↑ EiTB 20. Korrikaren ibilbidea, herriz herri (eu-ES).
  6. ↑ Amorrortu, Estibaliz (2003-01-01) (in en). Basque Sociolinguistics: Language, Society, and Culture. University of Nevada Press. ISBN 9781877802225. https://books.google.es/books?id=Vv3drdSdal0C&pg=PA184&lpg=PA184&dq=what+is+korrika&source=bl&ots=2lVoYxIN02&sig=G_weeBNXORBBTUUQX9FfSYnbaVk&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwilg5fMhZDTAhWKtRQKHYLPDBk4ChDoAQgoMAE#v=onepage&q=what%20is%20korrika&f=false. 
  7. ↑ Valle, Teresa del (1994-01-01) (in en). Korrika: Basque Ritual for Ethnic Identity. University of Nevada Press. ISBN 9780874172157. https://books.google.es/books?printsec=frontcover&vid=LCCN93019034&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false. 
  8. ↑ Atlas de las lenguas en peligro | Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura(исп.).
  9. ↑ Un colectivo reclama la oficialidad del euskera en Pamplona. Diario de Noticias de Navarra(исп.).
  10. ↑ Korrika 20, suma en euskera. Noticias de Gipuzkoa(исп.).
  11. ↑ Hualde, José Ignacio; Lakarra, Joseba A.; Trask, R. L. (1996-01-01) (in en). Towards a History of the Basque Language. John Benjamins Publishing. ISBN 9789027285676. https://books.google.es/books?id=5TdIAAAAQBAJ&dq=franco+dictatorship+basque+language&lr=. 
  12. ↑ TTarttalo - Narratiba - El libro negro del euskera - Joan Mari Torrealdai.
  13. ↑ Urla, Jacqueline (1988-11-01). «Ethnic Protest and Social Planning: A Look at Basque Language Revival» (en). Cultural Anthropology 3 (4): 379–394. DOI:10.1525/can.1988.3.4.02a00030. ISSN 1548-1360.
  14. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archiveurl=, должен задаваться и параметр archivedate=, и наоборот. ALFABETATZE EUSKALDUNTZE KOORDINAKUNDEA :: Auñamendi Entziklopedia :: Euskomedia (5 Муус устар 2016). [{{{archiveurl}}} Төрүт сириттэн архыыптанна 5 Муус устар 2016].
  15. ↑ Berria. "Korrikaren hazia erein zutenei, uzta eskaini" (in eu-ES). Berria. http://www.berria.eus/paperekoa/1823/004/001/2017-03-29/korrikaren_hazia_erein_zutenei_uzta_eskaini.htm. 
  16. ↑ Atsedenik gabe korrika (eu). Тургутулунна 3 Муус устар 2017.
  17. ↑ "Ropa, bonos y kilómetros de Korrika a la venta para ayudar al euskera" (in es-ES). diariovasco.com. http://www.diariovasco.com/alto-deba/201502/21/ropa-bonos-kilometros-korrika-20150221003832-v.html. 
  18. ↑ #KORRIKA20 (fr-fr). Тургутулунна 3 Муус устар 2017.
  19. ↑ Aiora Probatxoa (2017-03-25), KORRIKAko abestien TAGa, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=4v-nIK2nHIo, retrieved on 2017-04-03 
  20. ↑ irati A cambio, KORRIKA kulturala (es-es). Тургутулунна 3 Муус устар 2017.
  21. ↑ Berria. "Denboraren lekukoa" (in eu-ES). Berria. http://www.berria.eus/paperekoa/1939/006/001/2017-03-29/denboraren_lekukoa.htm. 
  22. ↑ MerkaldiTV (2013-03-17), Korrika 1 1980 Oñati - Bilbo, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=62N6Ioids64, retrieved on 2017-04-03 
  23. ↑ Txatxangorria-Euskal Karaokeak (2015-03-22), Korrikan (AKELARRE) korrika 2, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=7U1jSQ-_OwI, retrieved on 2017-04-03 
  24. ↑ Txatxangorria-Euskal Karaokeak (2014-10-23), Korrika -EGAN-, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=Y71N6UJL-YA, retrieved on 2017-04-03 
  25. ↑ Korrika Karaokea (2017-02-28), Korrika 4 (Lontxo Aburuzaren Bertsoak), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=zNhRim1yWFw, retrieved on 2017-04-03 
  26. ↑ Korrika Karaokea (2017-02-28), Korrika 5 (Oskorri), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=I2_atmkHUmg, retrieved on 2017-04-03 
  27. ↑ Korrika Karaokea (2017-02-28), Korrika 6 (korrika koplak), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=Q_b8PXt38Mw, retrieved on 2017-04-03 
  28. ↑ Korrika 7 (Korrika euskara, euskaraz Euskal Herria)(ааҥл.). Тургутулунна 3 Муус устар 2017.
  29. ↑ Txatxangorria-Euskal Karaokeak (2015-03-21), Aide Korrika Korrika 8 (TAPIA eta LETURIA), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=ww9dQ6Pikhs, retrieved on 2017-04-03 
  30. ↑ Anbune (2015-09-01), Korrika 9 'Jalgi hadi euskaraz' (Garazi-Gasteiz, 1995eko martxoa) (3'12), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=1udN2yKRDvs, retrieved on 2017-04-03 
  31. ↑ ikbvideo (2013-03-20), Korrika 10 bideoklipa "Euskal Herria Korrika" Gozategi (1997), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=_Vg2_BW3j6Y, retrieved on 2017-04-03 
  32. ↑ ZeruGorria (2010-11-23), korrika 11 (Joxe Ripiau), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=txrsmvXc428, retrieved on 2017-04-03 
  33. ↑ Gabi de la Maza (2012-03-29), Big Beñat (Fermin Muguruza, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=PkqPRk-8Ts8, retrieved on 2017-04-03 
  34. ↑ ikbvideo (2010-02-11), Korrika 13 bideoklipa "Gero bat gaurdanik" Mikel Laboa eta Ruper Ordorika (2003), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=JmtiwzdNUk0, retrieved on 2017-04-03 
  35. ↑ Txatxangorria-Euskal Karaokeak (2015-03-21), Cançom da Korrika 14 (AFRIKA), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=hl8-ysvOLvY, retrieved on 2017-04-03 
  36. ↑ Txatxangorria-Euskal Karaokeak (2015-03-20), Heldu - Korrika 15 (Niko Etxart), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=W5oLJlLn2MQ, retrieved on 2017-04-03 
  37. ↑ ikbvideo (2009-02-17), Korrika 16 bideoklipa "Ongi etorri lagun" Betagarri (2009), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=kxVfcXbcxzE, retrieved on 2017-04-03 
  38. ↑ ikbvideo (2011-01-21), Korrika 17 bideoklipa "Euskalakari" Gose (2011), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=GqUMnIKM46U, retrieved on 2017-04-03 
  39. ↑ AEK (2012-12-03), Bagoaz! Esne Beltza Korrika 18ren bideoklipa (720p), archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=A6s7vAJv-LE, retrieved on 2017-04-03 
  40. ↑ AEK (2014-11-27), DENOK KORRIKARA, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=V8rAFoToicA, retrieved on 2017-04-03 
  41. ↑ AEK (2016-12-14), 20. KORRIKA (BatZuk) ZIRKORRIKA ABESTIA, archived from the original. Error: You must specify the date the archive was made using the |archivedate= parameter, https://www.youtube.com/watch?v=rujechHlH6s, retrieved on 2017-04-03 
  42. ↑ Korrika, Rith, Rhas... - Redadeg(ааҥл.). Тургутулунна 6 Муус устар 2017.
  43. ↑ "Correlingua, galizieraren aldeko Korrika • ZUZEU" (in eu-ES). ZUZEU. 2015-05-06. http://zuzeu.eus/mundua/correlingua-galizieraren-aldeko-korrika/. 
  44. ↑ associats, Partal, Maresma i. "Desena Corsa Aran per sa Lengua" (in ca). VilaWeb.cat. http://www.vilaweb.cat/noticia/726721/20030727/desena-corsa-aran-sa-lengua.html. 
  45. ↑ "The Irish Korrika has already begun: The Rith Race 2016 travels through Ireland in support of Gaelic" (in en). Euskal kultura. http://www.euskalkultura.com/english/news/the-irish-korrika-has-already-begun-the-rith-race-2016-travels-through-ireland-in-support-of-gaelic. 

Тас сигэлэр уларыт

Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/w/index.php?title=Коррика&oldid=380038»