Рене Декарт
Рене Декарт (1596 сыл Кулун тутар 31 – 1650 сыл Олунньу 11) диэн биллэр Франция бөлүһүөгэ уонна физига. Кини математика, физика уонна философия араас уобаластарыгар кинигэлэри суруйбута. Кини айбыт дуализм туругар дууһаны, толкуйу, эти, элеменнары бииргэ холбообута, дуалисткай теорияны толкуй уонна эттик холбооһунун ааттыыллар.
| Арҕаа философия 17-с үйэ философията | |
|---|---|
 Рене Декарт, Франц Халс уруһуйа, 1648. | |
| Толору аата | Рене Декарт |
| Төрөөбүтэ |
1596 сыл кулун тутар 31 Франция |
| Өлбүтэ |
11 Олунньу 1650 (сааhыгар 53) Стокгольм, Швеция |
| Оскуолата/традицията | Картезианство, Рационализм |
| Кэрэхсиир эйгэлэрэ | Метафизика, Эпистемология, Билим, Математика |
| Сүрүн айыылара | Cogito ergo sum, Мунаарыы ньымата, Картезиан координаталаах системата, Декарт дуализма, Таҥара баарын онтология мөккүөрэ, аныгы философия торүттээччитэ |
|
Influenced by
| |
|
Influenced
| |
Декарт уонна физика уларыт
Кини суруйбут Толкуй хайысха быраабылылара (лат. Regulae ad directionem ingenii, 1628) уонна Метод туһунан толкуй (фр. Discours de la méthode, 1637) кинигэлэригэр кини билим хайысхатын уонна хайдах билимҥэ толкуйдууру кини ньыматын суруйбута. Кини өссө көрүҥнэр (Геометрия) уонна сырдык (Диоптрика), уонна күн-дьыл сэгэргэтин (метеорология) туһунан суруйбута. Ол кэнниттэн араас көрүҥ туһунан суруйарга Картезия координаттаах систематын айбыта, ону тэҥэ кустук туохтан турарын теорияны суруйбута. Декарт физикаҕа айамньылара кэлин олус көмөлөспүттэрэ, ол курдук Сэр Исаак Ньютон маннык диэн эппитэ: Мин ыраах көрбүт буоллахпына тоҕо диэн атын дьон сарыннарыгар турар этим!
Декарт уонна философия уларыт
Кини 1641 сыллаахха суруйбут Бастакы Философия медитациялара диэн кинигэҕэ философия боппуруостарын билим ньымаларын нөҥүө көрбүтэ. Кини ону скептицизм утары мөккүспүтэ.
Кини баарын уонна олорорун толкуйдуурун нөҥүө дакаастаабыта, ол иһин толкуйдуур буоллаҕына дьиҥ буолар диэн толкуйдаабыта. Ол курдук суох эбитэ буоллар хайдах толкуйдуоҕай диэн, кэлин ону кылгатан латыынныы «Cogito ergo sum», ол аата «Мин толкуйдуубун, ол аата мин дьиҥнээхпин» диэн суруйбута.
Кини өссө ону дакаастаабытын курдук Таҥара баарын көрдөрүөҕүн сөп диэн толкуйдуура, Декарт ону Таҥара бэйэтэ муҥура суох диэн итэҕэйэрэ, онтон Декарт бэйэтэ сатаан муҥура суоҕу сатаан өйүгэр булбатаҕа, тоҕо диэн син биин кыра буолара. Декарт Таҥара баар, оччоҕо сир баар, тоҕо диэн суох буоллаҕына сатаан толкуйдуоҕа суох этибит.