Бикипиэдьийэ

Сибаай

Сибаай куорат (башк. Сибай Билэ туһунан истэргэ) — Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Башкортостаан өрөспүүбүлүкэтин куората.[1] Дьаһалта өттүнэн бэйэни салайаныы тэриллиитэ Сибаай куорат уокуруга диэн ааттанар.

Аатын Эргэ Сибаай диэн дэриэбинэни олохтообут Сибаай диэн киһиттэн утумнуур.

Физико-географическая характеристика уларыт

Географияҕа туруга

Башкир Илин Ураалыгар баар, Ирендык сис-хайа тэллэҕэр. Каартаҕа буларга: Магнитогорскайтан соҕуруу 100 км көрөҕүн, Өфөттөн соҕуруулуу-илин 400 км, Белорецкайтан соҕуруулуу-илин 173 км.

Килиимэтэ

Килиимэтэ континенныҥы. Сайына куйаас, кураанныыр, кыһына тымныы, хаара аҕыйах.

  • Салгын сыллааҕы орто температуурата: +3,3 °C
  • Салгын тэҥнэбил сиигэ: 66,8 %
  • Тыалын орто түргэнэ: 4,1 м/с
Сибаайга сууккаҕа орто температуура (NASA билэринэн)[2]
Тхс Олн Клт Мсу Ыам Бэс Оты Атр Блҕ Алт Сэт Ахс Сыл
−13,0 °C −13,0 °C −8,0 °C 3,0 °C 14,0 °C 20,0 °C 21,0 °C 19,0 °C 12,0 °C 3,6 °C −6,0 °C −12,0 °C 3,0 °C
Кэмин курдааһына
 
МСК+2 (екатеринбург кэмэ)

Сибаай МСК+2 (екатеринбург кэмэ) кэм курдааһыныгар баар. UTC кэмигэр тэҥнээтэххэ сыҕарыйыыта +5:00 чааска тэҥ[3].

 
Куйаартан көстүүтэ

Устуоруйата уларыт

Куорат бурзяннар диэн башкиир бииһин-ууһун олорбут сирдэригэр турар.

XX үйэ саҕаланыытыгар Эргэ Сибаай олохтооҕо солоҥдо хороонун хаһа сылдьан килэбэчигэс пирииттээх кыһыл туойу булбута ахтыллар, бу кэннэ 1912 сыллаахха Саҥа Сибаай дэриэбинэ олохтооҕо Амир Абдулкасимович Худайбердин ол сиртэн хас да куулга ол туойу хаалаан Баймакка ЮУГАО салайар дириэктэригэр А. Ф. Кабановка илдьэн биэрбит. Анаалыс көрдөрбүтүнэн туой көмүс уонна үрүҥ көмүс булкаастаах железняктаах эбит[4]. Администрация ЮУГАО приступила к разведке месторождения.

Гражданскай сэрии кэмигэр бөһүөлэккэ баар шаахтаҕа уу киллэрбиттэр, 1925 сыллаахха эрэ шаахтаны сөргүтүүнү саҕалаабыттар. Сэбиэскэй кэмҥэ элбэх эбийиэк үлэҕэ киирбит. 1938 сыллаахха Ю. А. Болотин Сибаайдааҕы алтан-сыыҥка-колчедаан хостонор сир арыйбытынан ситимнээн, Сибаай оробуочай бөһүөлэк ыстаатыһын ылбыта[4].

1939 сыллаахха И. Ф. Мутаев Саҥа-Сибаайдааҕы диэн ааттаммыт хостонор сири арыйбыта, бу кэннэ РСФСР Үрдүкү Сэбиэтэ 1955 сэтинньи 21 күнүгэр бөһүөлэги өрөспүүбүлүкэ таһыма ыстаатыстаах куорат аатын иҥэрбитэ.[4].

1972 сыллаахха Сибаайга Өфөттөн бастакы дьон тиэйэр пуойас кэлбитэ. Пуойас билиҥҥи суола Инзери уонна Белорецкайы таарыйан 1979 сыллаахтан сылдьар.

Нэһилиэнньэтэ уларыт

Нэһилиэнньэтин ахсаана
1939[5]1959[6]1967[5]1970[7]1979[8]1989[9]1992[5]1996[5]1998[5]
2400↗28 822↗37 000↗37 656↗40 294↗47 257↗48 400↗53 900↗55 400
2000[5]2001[5]2002[10]2003[5]2005[5]2006[5]2007[5]2008[5]2009[11]
↗57 900↗58 900↗59 082↗59 100↗61 600↗62 900↗64 300↗65 200↗67 224
2010[12]2011[5]2012[13]2013[14]2014[15]2015[16]2016[17]2017[18]
↘62 763↗62 800↗62 911↘62 669↘62 562↘62 356↘61 534↘61 054


2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр куорат олохтоохторун ахсаанынан Арассыыйа куораттарын испииһэгэр[19] 1112 куораттан 271 миэстэҕэ турара.[20].

Омугунан

Арассыыйа үрдүнэн 2010 сыллааҕы биэрэпис көрдөрбүтүнэн: башкирдар — 53 %, нууччалар — 35,6 %, татаардар — 8,3 %, атын омуктар — 3,1 %[21].

Быһаарыылар уларыт

  1. ↑ Устав городского округа город Сибай Республики Башкортостан
  2. ↑ NASA. База данных RETScreen
  3. ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 N 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 История
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 Народная энциклопедия «Мой город». Сибай. Тургутулунна 9 Алтынньы 2013. Төрүт сириттэн архыыптанна 9 Алтынньы 2013.
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу(нууч.). Демоскоп Weekly. Тургутулунна 25 Балаҕан ыйын 2013. Төрүт сириттэн архыыптанна 28 Муус устар 2013.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.(нууч.). Демоскоп Weekly. Тургутулунна 25 Балаҕан ыйын 2013. Төрүт сириттэн архыыптанна 28 Муус устар 2013.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.(нууч.). Демоскоп Weekly. Тургутулунна 25 Балаҕан ыйын 2013. Төрүт сириттэн архыыптанна 28 Муус устар 2013.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Төрүт сириттэн архыыптанна 22 Атырдьах ыйын 2011.
  10. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Төрүт сириттэн архыыптанна 3 Олунньу 2012.
  11. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Тургутулунна 2 Тохсунньу 2014. Төрүт сириттэн архыыптанна 2 Тохсунньу 2014.
  12. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Тургутулунна 20 Атырдьах ыйын 2014. Төрүт сириттэн архыыптанна 20 Атырдьах ыйын 2014.
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Тургутулунна 31 Ыам ыйын 2014. Төрүт сириттэн архыыптанна 31 Ыам ыйын 2014.
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Тургутулунна 16 Сэтинньи 2013. Төрүт сириттэн архыыптанна 16 Сэтинньи 2013.
  15. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Тургутулунна 2 Атырдьах ыйын 2014. Төрүт сириттэн архыыптанна 2 Атырдьах ыйын 2014.
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Тургутулунна 6 Атырдьах ыйын 2015. Төрүт сириттэн архыыптанна 6 Атырдьах ыйын 2015.
  17. ↑ 2016 сыл тохсунньу 1 күнүгэр Арассыыйа Бэдэрээссийэтин бэйэни салайыныы тэрээһиннэринэн олохтоохторун ахсаана
  18. ↑ 2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр Арассыыйа Бэдэрээссийэтин бэйэни салайаныы уорганнарын олохтоохторун ахсаана (31 От ыйын 2017). Тургутулунна 31 От ыйын 2017. Төрүт сириттэн архыыптанна 31 От ыйын 2017.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2017 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  20. ↑ Кырыым куораттарын ааҕан туран
  21. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Башкортостан Архыыптаммыт 2013, Кулун тутар 9 күнүгэр.


  Бу  Арассыыйа географиятыгар сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/w/index.php?title=Сибаай&oldid=385055»