Төбө ыарыыта

Төбө ыарыыта (лат. Cephalalgia) – тебе ыарыытынан сирэйдэнэр араас ыарыы уонна патологическай турук специфическайа суох симптомнара буолар. Ордук элбэхтик первичнай (бастааццы) тебе ыарыыта — тебе куурэн ыарыыта уонна мигрень (цефалгия бары керуцнэриттэн 95-98%):

Первичнай тебе ыарыытын диагноьа сабагаларыынынан, анамнез, физикальнай уонна неврологическай керуу, уонна да атын эбии чинчийиилэр ыарыы органическай биричиинэтин быьаарбаттар, ол эбэтэр тебе ыарыытын вторичнай характера себе суогун быьаарар. Вторичнай тебе ыарыыта диэн термин ханнык эмит ыарыыны кытта сибээстээх эбэтэр онтон уескээбит туругу быьаарарга туттуллар.

Киьи доруобуйатыгар куттала суох ыарыыттан сагалаан олоххо кутталы уескэтиэн септеех араас теруттээх тебе ыарыытын арааьа буолунай.

Тебе ыарыыта мэйии нервнай тыкаанын ыарыыта буолбатах, того диэтэххэ онно ыарыы рецептордара суохтар.

Классификация

Билиҥҥи кэмҥэ ордук 1988 сыллаахха тебе ыарыытын международнай уопсастыбатын классификационнай комитета киллэрбит тебе ыарыытын, краниальнай невралгия, сирэй ыарыытын классификацията туттуллар. 2004 сыллаахха бэчээттэммит классификация иккис версията Доруобуйа харыстабылын Аан дойдутаагы организациятын себулэҥин ылбыта. Онтон ураты өссө да атын классификациялар элбэхтэр. Бастаан тебе ыарыытын 1951 сыллаахха системалаан холонон кербуттэрэ. 1962 сыллаахха итинник классификацияны АХШ национальнай институттара оцорбуттара. Ол курдук сорогор төбө ыарыытын уөскээбит төрүетүнэн классификациялыыллар.

МКГБ-2

Төбө ыарыытын уөрэтэр Международнай ассоциация бэчээттээбит «Төбө ыарыытын международнай классификацията» кичэллээхтик толкуйдаан оҥоьуллубут төбө ыарыытын иерархичнай классификацията буолар. Кини төбө ыарыытын төруөтэ буолбут патологияны быһаарар сиһилии диагностическай критерийдар испиэһэктириттэн турар. МКГБ бастакы версията 1988 сыллаахха бэчээттэммитэ, билиҥҥи версия – МКГБ – 2 2004 сыллаахха тахсыбыта.

МКГБ-2 элбэх таһымнаах испииһэк буолар (хас биирдии төбө ыарыытыгар ураты нуөмэр иҥэриллэр). Бастакы таһымца 13 сурун тебе ыарыытын группата киирсэр. Ыарыы бастакы 4 группата первичнай төбө ыарыытын курдук классификацияламмытар; 5-тэн 12 группага дылы вторичнай төбө ыарыылара киирбиттэр, бутэһик икки группага краниальнай невралгиялар, центральнай уонна первичнай сирэй ыарыылара киирэллэр.

МКГБ -2 ордук толору классификация эрээри, сорох төбө ыарыытын быһаарыытыгар хатыланар диагностическай критерий туттуллар (суруннээн манна первичнай тебе ыарыыта киирсэр). Уонна бу классификацияга тебе ыарыыта төһө элбэхтик үөскуурун быһаарарга сыыппаранан кодировката уонна төбө теһе куускэ ыалдьарын степенэ быһаарыллыбатахтар, итини эмтиир быраас быһаарыытыгар хаалларбыттар.

NIH

АХШ доруобуйа харыстабылын национальнай институттара оҥорбут төбө ыарыыларын классификацията сорох төбө ыарыыларын кылгас быһаарыытыттан турар.

Бу классификацияга тебе ыарыыларын 5 эрэ категориятын кылгас быһаарыыта киирбит. Первичнай төбө ыарыытыгар органическай уонна структурнай ыарыылары кытта сибээһэ суох ыарыылар киирбиттэр. Бу классификациянан төбө ыарыылара сосудистай, миогеннай, цервикогеннай, чопчу рецептордарга механическай дьайыы тумугэр уөскээбит уонна инфекционнай төруттээх ыарыыларга арахсар.

Патогенетическай классификация

үөскээбит төруетунэн төбө ыарыытын 6 керуҥҥэ араараллар, ол иһигэр патогенетическай фактордар холбоммут булкаас төбө ыарыыта уонна туохтан үөскээбитэ биллибэт төбө ыарыыта –психалгия киирэллэр.

Этиология

Доруобуйаҕа куттала суох төбө ыарыытыттан саҕалаан олоххо кутталллаах эҥин араас биричиинэн уөскээбит 200-тэн тахса тебе ыарыытын арааһа баар. Ыарыы симптомун быһаарыы уонна неврологическай көруу төбө ыарыытын төруөтун быһааран, сөптөөх эмтээһини аныырга эбэтэр өссө эбии чинчийиини оҥорор наадатын ыйаллар.

первичнай төбө ыарыылара

Первичнай төбө ыарыылара, ол курдук төбө куурэн ыарыыта эбэтэр мигрень ордук тарҕаммыт цефалгия формаларыгар киирсэллэр. Этиллибит төбө ыарыылара специфическай черталардаахтар, холобур, мигрень үксугэр төбө биир аҥаарын тэһэ кэйэн ыалдьар хотуолатар күүстээх ыарыылаах. Мигрень ыарыыта уксугэр 3 чаастаан 3 куҥҥэ дылы уһуур. Первичнай төбө ыарыытын сэдэх формаларыгар тройничнай ньиэрбэ невралгията (сирэй тэьитэ кэйэн ыарыыта), кластернай төбө ыарыыта (сотору-сотору тебе тэьэ кэйэн ыарыыта) уонна гемикрания континуа (төбөгө чопчу биир сиргэ локализованнай төбө өр ыарыыта).

вторичнай төбө ыарыылара

Төбө ыарыыта төбө эбэтэр моой хайа багарар өттун патологиятын түмүгэр уөскуен сөп. Сорох вторичнай төбө ыарыылара куттала суохтар (холобур, цервикогеннай тебе ыарыыта – моой былчыҥнарын сыыһа улэтин түмүгэр үөскуур ыарыы). Абузуснай төбө ыарыыта аһары элбэх төбө ыарыытын суох оҥорор препараттары иһии ыарыы өссө күүһүрэригэр түмүгэр уөскуөн сөп,

Цефалгияны кытта атын симптомнар төбө ыарыытын ыҥырар кутталлаах патологическай процесс баарын көрдөрөр буолуохтарын сөп.