1934
| Сыллар |
|---|
| 1930 1931 1932 1933 — 1934 — 1935 1936 1937 1938 |
| Уоннуу сыллар |
| 1900-с 1910-с 1920-с — 1930-с — 1940-с 1950-с 1960-с |
| Үйэлэр |
| XIX үйэ — XX үйэ — XXI үйэ |
1934 сыл.
Туох буолбута уларыт
- Өлөөн нэһилиэгэ уонна улууһа төрүттэммиттэр.
- Ленинград университетыгар Спиридонов Н. И.—Тэки Одулок, дьүкээгир суруйааччыта кандидат диссертациятын көмүскээбит.
Кулун тутар уларыт
- Кулун тутар 26 — Британияҕа суоппардар эксээмэн туттарар буолбуттар.
Бэс ыйа уларыт
- Бэс ыйын 29 — Саха АССР Норуотун хамыһаардарын Сэбиэтин (СНК) «Учууталлар үөрэхтэрин кэтэхтэн үрдэтинэр институуттарын тэрийии туһунан» диэн уурааҕа тахсыбыт.
Атырдьах ыйа уларыт
- Атырдьах ыйын 7 — ССРС-ка "Судаарыстыба баайын дуолун хорон сиэһин туһунан" сокуон ылыныллыбыт, ону тэҥэ оҕолор 12 саастарыттан холуобунай эппиэтинэскэ үрдүкү миэрэҕэ тиийэ тардыллыахтарын сөбүн туһунан ыйаах тахсыбыт.
Алтынньы уларыт
- Алтынньы — Дьокуускайга Уобаластааҕы балыыһа диьэтэ тутуллан бүппүт.
- Алтынньы 8 — Дьокуускайга Педагогическай институт аһыллыбыт, билиҥҥитэ — М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет. Институт бастакы дириэктэринэн Иван Жегусов буолбут.
- Алтынньы 14 — Главсевморпуть салалтатын бирикээһинэн Дьокуускайга Өлүөнэтээҕи Авиагруппа тэриллибит.
- Алтынньы 16 — Кытай хомуньуустара аатырбыт «Уһун Айаннарын» саҕалаабыттар. Кытай соҕуруутугар өстөөх төгүрүйбүт элбэх оройуоннарынан тарҕанан олорбут хомуньуустар бары мустан хайалаах, ыарахан суоллаах-иистээх сирдэринэн Кытай хотутугар көспүттэр. Мао Цзэдун Кыһыл Аармыйата Соҕуруу Кытайтан араҕарыгар 86 000 киһилээх эбит, онтон биир сылынан Хоту Кытайга тиийэригэр 4 000 киһи эрэ ордубут.
Ахсынньы уларыт
- Ахсынньы 1 — Ленинградка Политбюро чилиэнин Сергей Кировы өлөрбүттэр. Сталин бу түбэлтэни Улахан Террору саҕалыырга сылтах оҥостубута.
- Ахсынньы 2—ахсынньы 11 — Сэбиэскэй суруйааччылар Бастакы бүттүүн Саха сиринээҕи кэмпириэнсийэлэрэ буолбут. Тэрийэр кэмитиэти Амма Аччыгыйа салайбыта[1]. Сүрүн дакылааты ВКП(б) Саха сиринээҕи обкуомун иккис сэкиритээрэ Николай Окоемов оҥорбута, Күлүмнүүр, Өксөкүлээх уонна Алампа айымньыларын кириитикэлээбитэ, ол эрээри кинилэр айар үлэлэрин чинчийэр туһалааҕын ыйбыта.
- Ахсынньы 7 — Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай олохтоммут. Горькай кыраайыттан (1932 сыллаахха диэри — Алын Новгород кыраайа, нууч. Нижегородский край) Кировскай кыраай араарыллан үөскээбит.
- Ахсынньы 7 — Кировскай, Омскай уонна Оренбург уобаластар баар буолбуттар, ону кытта Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай тэриллибит. Бу кэмҥэ Дьэһиэй уонна Таймыыр сахалара Саха сириттэн тэйитиллибиттэрэ.
- Ахсынньы 17 — Турцияҕа ким даҕаны «Ататүрк» диэн араспаанньаны ылыа суохтааҕын туһунан сокуон тахсыбыт.
- Ахсынньы 20 — Мордовия АССР тэриллибит. Бу иннинэ Мордовия автономиялаах уобалаһын быһыытынан Куйбышев кыраайыгар киирэрэ (билигин Самаара уобалаһа). Сэбиэскэй кэмҥэ икки уруулуу гынан баран бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөт эрзя уонна мокша омуктары биир омук дииллэрэ, мордва диэн ааттыыллара, ол дьон тылларын билбэт сыдьааннара билигин да мордваларбыт дэнэллэр.
Төрөөбүттэр уларыт
- Тохсунньу 4 — Зураб Церетели — Сэбиэскэй Сойуус уонна Арассыыйа живописеһа, скульптора, дизайнера, педагог, профессор. 1997 сыллаахтан Арассыыйа художестватын академиятын бэрэсидьиэнэ.
- Тохсунньу 12 — Николай Иванов — 1959-1990 сылларга тохтобула суох Амма улууһун оскуолаларыгар дириэктэрдээбитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала.
- Тохсунньу 18 — Вениамин Миронов (1989.10.17 өлб.) — Өлүөхүмэ Бастакы Нөөрүктээйититтэн төрүттээх суруналыыс, хоһоонньут, ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
- Олунньу 12 — Слепцов Будимир Дмитриевич
- Кулун тутар 1 — Тобуроков Николай Николаевич - лингвист учуонай, литература критига, филология билимин дуоктара.
- Кулун тутар 1 — Томскай Иннокентий Егорович (01.03.1934—19.09.2001) — саха биллиилээх учуонайа, экономика билимнэрин доктора.
- Кулун тутар 5 — Петрова Тамара Ивановна, саха тылын чинчийээччи, педагогическэй ноуука кандидаата, СГУ профессора, общественнай диэйэтэл.
- Кулун тутар 9 — Юрий Гагарин төрөөбүт, бастакы куйаардьыт(космонавт) (өлб. 1968)
- Кулун тутар 14 — Федора Петровна Егорова (1934—2004) — Саха сирин бастакы идэтийбит дьахтар-суруналыыһа, "Кыым" хаһыат тутаах эрэдээктэрэ,
- Муус устар 22 — Аввакумов Петр Денисович — суруйааччы, литератураны ырытааччы
- Бэс ыйын 11 — Скрябин Сольскай Васильевич - сибээс ветерана
- От ыйын 1 — Чөркөөххө Протодьяконов Василий Никитич төрөөбүт — СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, литературовед, литературнай критик.
- Атырдьах ыйын 19 — Климовскай Игорь Владимирович, ирбэт тоҥу чинчийэр учуонай.
- Атырдьах ыйын 22 — Яковлев Василий Васильевич (22.08.1934—26.01.1994) — поэт, суруйааччы, тылбаасчыт.
- Балаҕан ыйын 6 — Ойунская Сардана Платоновна (06.09.1934—13.07.2007) — фольклорист, литературовед, тыл үөрэҕин хандьыдаата.
- Балаҕан ыйын 13 — Чертов Юрий Алексеевич - нуучча суруйааччыта. СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ.
- Алтынньы 20 — Федоров Егор Васильевич (20.10.1934 - 09.10.1987) - филологическай билим кандидата.
- Сэтинньи 8 — Мочанов Юрий Алексеевич, археолог.
- Ахсынньы 20 — Лебедев Василий Дмитриевич (1934 - 1982), эбээн поэта, филолог.
- Ахсынньы 21 — Билюкина Алла Афанасьевна, литературовед, филология доктора.
- Ахсынньы 28 — Мостахов Семен Егорович (1934-1993) - география билимин хандьыдаата, саха географиятын билимигэр биллэр-көстөр суолу хаалларбыт учуонай,
Өлбүттэр уларыт
- Кулун тутар 31 — Шадрин Р.И. (1893 — 1934), ЯЦИК бэрэсэдээтэлин солбуйааччыта.
- Бэс ыйын 29 — Э. К. Пекарскай, саха тылын элбэх сыллар усталарыгар үөрэппит, сахалыы-нууччалыы тылдьыт ааптара .
- Алтынньы 30 — Иванов Алексей Андреевич - Күндэ (1896 — 1934), прозаик, драматург.
- ↑ Материалы первой всеякутской конференции советских писателей: (2-11 декабря 1934 года) / Н. Е. Мординов. — Якутск: Якутское государственное издательство, 1936. — 161 с. — 4200 экз.