Ньурба улууһун Бордоҥ нэһилиэгин тэрилтэлэрэ

Олох-дьаһах хаһаайыстыбата

Ыһыллыы иннинэ туох баар нэүилиэк тэрилтэлэрин сопхуос көрөн олорбут. Онтон 1992 с.диэки дьаһалта тэриллибитин кэннэ социальнай тэрилтэлэри көрүү дьаһалтаҕа көспүт. Онон туспа салайааччы көрүллэр буолбут. 1992-1995 с.с. Петров Юрий Тимофеевич (1943 с.) 1993 с. Олох-дьаһах хаһаайыстыбата хозрасчетнай тэрилтэ буолбут. 1995-2002 с.с. Такыров Владимир Николаевич (1945 с.) 2003 с. Олох-дьаһах унитарнай тэрилтэтэ буолбутугар Ньурбатааҕы филиал Маалыкайдааҕы учаастага диэн ааттаммыт. 2001-2008 с.с. Васильев Олег Егорович (1960 с.) 2008 с. билиҥҥэ дылы Саввинов Григорий Фролович (1973 с.) ОДьХ билигин 4 хочуоллаах. Оскуола, «Мичил», «Сардаҥа» оҕо тэрилтэлэрэ, балыыһа. Оскуола хочуола сылытар тэрилтэлэрэ: оскуола, культура дьиэтэ, дьаһалта, бибилитиэкэ, кыамматтар 2 этээстээх дьиэлэрэ, кэрэ эйгэтин оскуолатын икки дьиэтэ, спортсаала, түмэл, сылгы собуотун маҕаһыына. 16 чааһынай ыал уонна 8 кыбартыыралаах олорор дьиэ. Тас турба уһуна 1612 п.м. «Сардаҥа» ситимигэр почта холбонон турар. Аварийнай дизелнэй э/с -3 уст.

Сибээс

1934 с. төлөпүөн, араадьыйа линийэтэ аан бастаан тардыллыбыт. Бастакы монтерунан Ньурбаттан Иванов Степан Романович үлэлээбит, онтон Наумов Николай Борисович.1 Сэрии иннигэр Николаев Николай Иннокентьевич ( Саҥыйах Ньукулай), Иванов Михаил Гаврильевич (Баатам уола) үлэлээн ааспыттар. Сэрии сылларыгар Габышева Клавдия Степановна үлэлээбит.Почта кини ийэтин дьиэтигэр Габышева (Ксенофонтова ) Анна Васильевна дьиэтигэр үлэлээбит. 1950 с. почта Хонотов Василий Петрович дьиэтигэр көспүт. Онно МБ-30 батареянан үлэлиир төлөпүөн коммутатора, радиоузел баар эбит. 1960 с. почта дьиэтэ порт таһыгар тутуллубут.Биир өттүгэр ыал олорор тилэри дьиэлээх. Онно Диодоров Прокопий Варламович үлэлээбит. Ити сыл радиоузелга эмиэ дьиэ почта таһыгар тутуллубут. Ити дьиэҕэ бастакынан Марков Сокол Иванович үлэлээбит. Монтерунан Хаптасов Николай Николаевич, Иванов Иван Трофимович, Павлов Николай Николаевич, Иннокентьев Иннокентий Софронович, Рожин Иван Софронович, Казаков Николай Николаевич үлэлээбиттэр. Ити кэмнэргэ радиоузелга «Казахстан» приемник, ТУ-100 усилитель, РД ПК-30 Хатыыга, Малдьаҕарга ыытар ппараттар турбуттар. Араадьыйа узела 2006 с. муус устар ыйга дылы үлэлээбит, онтон салгынынан кэлэр буолбут 1963-1978 с.с. Саввинова Пелагея Семеновна почта начальнигынан үлэлээбит. Бастакы почтальон Андреева Агафья Николаевна. 1964 с. 3 үлэһит көрүллүбүт онно Иванова Татьяна Степановна телефонистканан киирэн баран начельниктыы сылдьыбыт . Кини манна 1980 с дылы үлэлээбит. 1967 с. почтальон Архипова Евдокия Николаевна. Онтон Тыасытова Александра Григорьевна, Алексеева Анастасия Ивановна, Малыкайцева Екатерина Николаевна үлэлээбиттэр. 1974 с. сопхуос саҥа дьиэни тутан биэрбит онно почтаны кытта саҥа улахан автоматическай станция үлэҕэ киирбит. 1977-1990 с.с. Иванова Любовь Ивановна почтальонтан саҕалаан начальник солбуйааччыта. 1972 с. Мопполова Евдокия Васильевана (1947с.) телефонистканан киирэн баран начальниктаабыт. 1982-1998 с.с. Федорова Любовь Афанасьевна (1959 с) телефонисткаттан саҕалаан баран кэлин начальник. 1991-2015 с.с. Григорьева Федора Петровна (1971 с.) начальник 2015 с Ушканова Ольга Николаевна (1961 с) начальник бастаан операторынан үлэлээбитэ 2001 с. Духова Розалия Семеновна (1966 с) почтольонунан үлэлиир. 1974 сылтан сибээскэ автоматическай «АТСК-50-200» станция үлэҕэ киириэҕиттэн туспа көспүт. Бу сылга 100 ыалга бастаан төлөпүөн киирбит. 1992 с. 300 нүөмэрдээх буолбут. 2005 с.ахсынньы 28 к. 500 нүөмэрдээх цифровой станция үлэҕэ киирбит. Урукку станция 35 кв. м турбут буоллаҕына бу станция баара суоҕа 12 кв.м турар. 2006 с. таксофон . 2007 с. интернет. 2013 с. кулун тутар 3 к. Билайн суотабай төлөпүөн. 2016 с сайын 10 ханааллах цифровой телевышка туруорулунна. 1972-2013 с.с. бастаан радиоузелга онтон АТС-ка Казаков Николай Николаевич - 1951 с. электромеханигынан үлэлээбит. 1987-2005 с.с. Лазарев Петр Егорович -1957 с. электромеханик 1999-2007 с.с. Иванов Аскалон Христофорович -1957 с. 2006 сылтан Чемпосов Алексей Николаевич-1973 с. 2014 с. соҕотоҕун үлэлиир. Билигин нэһилиэккэ 410 туочукалаах цифровой станция үлэлиир. АТС цифровой станция киириэҕиттэн Ростелеком АО буолбут. Сибээс туһунан матырыйаалы ыллыбыт «Бордоҥ» кинигэттэн 361-363 стр. «Ньурба» хаһыат 2014 с. балаҕан ыйын 3 к. нүөмэрэ Львов А.А. ыстатыйата. Бу хаһыаты уонна сорох информацияны биэрдэ сибээс бэтэрээнэ Казаков Н.Н. уонна Духова Р.С.

Сбербанк

1974 с. дылы сбербанк агентскай сберкасса диэн почта иһинэн үлэлээбит. Туох баар докумуону почта начальнига толорбут. 1974 с муус устартан Ньурбатааҕы сбербаан 5038/05 нүөмэрдээх Маалыкайдааҕы филиала диэн ааттанан туспа үлэһиттэммит 1974 с муус устар ыйтан Духова Изобелла Егоравна 1949 с Маалыкайга төрөөбүт үлэһитинэн киирэн 2000 сылга дылы үлэлээбит. Ол саҕана 1500 килийиэн баар эбит. 2001 с тохсунньуттан 2009 муус устар Иванова Любовь Ивановна 19 с. Маалыкайга төрөөбүт улэһит буолбут. 2009 муус устартан Инокентьева Анна Николаевна үлэлиир.

«Бордоҥ» кредиттиир кээпэрэтиип

2007 с тохсунньу 17к. тэриллибитэ 210 пайщиктаах Салайааччылар: 2007-2014 с.с. Иванов Николай Дмитриевич. 2014 сылтан Иванов Иосиф Семенович (1954 с.) Булҕаахтыр Никифорова Александра Григориева 2010 с пайщиктаах ахсаана 304 бэриллибит заем 286.үбэ 4900 т.с. Пайщиктаахтар ылбыт кредиттэрин кыайан төлөөбөтөхтөрүнэн кэлин балаһыанньата мөлтөөн сылдьар.

Уматыгынан хааччыйар тэрилтэ

Сэбиэскэй былаас тохтообутун кэннэ кэтэх тиэхиника элбээбитэ. Уматыгынан хааччынар сыалтан дьаһалта «Саханефтигааһы» кытта дуогабардаһан 1992 с КАЗС-164 диэн заправочнай ыстаансыйаны туттарбыта. 1992-2006 сс. Нутчин Карл Алексеевич. 2006 с билиҥҥэ дылы Нутчин Владимир Карлович үлэлиир. Тэрилтэҕэ 4 үлэһит баар. КАЗС-164 2 тиэхиникэҕэ кутар колуонналаах, 200 куб уматык киирэр 2 систиэринэлээх, дьиэлээх, 1 көмпүүтэрдээх.

Баһаары утары үлэлиир сулаарыстыба этэрээтэ

Ылбыт учаастага 2400 кв.м. Гараж 156 кв.м. Үлэһитэ 9 Баһаарынай массыына Урал АЦ- 40, көмпүүтэр – 1, факса – 1, рация – 4, тэлэбиисэр – 1, суотабай төлөпүөн 9. 1984-1985 с.с. диэки сопхуос баһаарынай массыына атыыласпыт, ону бастаан Алексеев Иван Николаевич үлэлэппит. 1998 с. баһаарынай чаас тэриллибит. 2001-2004 с.с.тохтотулла сылдьыбыт. 2004 с. муус устар 1 к. иккиһин муниципальнай баһаарынай чаас тэриллибит. Онно салайааччыларынан үлэлээбиттэр: 1998-1999 с.с. Матвеев Владимир Дмитриевич (1964 с.) 1999-2000с.с.Слепцов Геннадий Андреевич (1957-2002) 2000-2001 с.с. Саввинов Алексей Алексеевич.(1959-2005) 2004-2009 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич (1654 с.) 2009 с. билиҥҥэ дылы Кириллин Афанасий Евгеньевич (1983 с.) үлэлиир.

Эргиэн

Өрөбүлүүссүйэ буолуор диэри нэһилиэнньэни чааһынай эргиэмсиктэр аһынан-таҥаһынан хааччыйбыттар. Сэбиэскэй былаас буолбутун кэннэ 1918 с. «Холбос» потребкооперация тэриллибит. Кини улуустарга уонна нэһилиэктэргэ бэйэтин салааларын тэрийэн дьону-сэргэни аһылыганан-таҥаһынан уонна араас олоххо туттуллар табаарынан хааччыйан олорбут. Нэһилиэктэргэ насполар 1936 сыллар диэки тэриллибиттэр.Маалыкайга уонна Маай диэки холкуостарга таһаҕаһы сайын уунан кунгаас диэн тыынан соһон таһаараллар эбит. Маалыкай киһитэ Егоров Борокуоппай диэн киһи, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэринэн Уһунаак Борокуоппай икки кунгаас тыыны сэтиилэнэн саннынан соһон 5-6 т таһаҕаһы 21 көстөөх сиргэ 5,6 хонугунан Ньурбаттан Маалыкайга Марха өрүс устун аҕалар эбит. Биир итиччэ ыраах сиргэ Эҥээрдэккэ эмиэ соһон тиэрдэр эбит. Кэлин 50- с сыллартан баржа булунан баржанан, кыһын массыынан таһар буолбуттар. Ыраах Маай түөлбэтигэр бэрэдэбиэһинэн 1953 - 1965 с. Төкүнүүкэп Дьөгүөр Дьөгүөрэбис ( 1901-1976) үлэлээбит. Маалыкайга наспо бэрэссэдээтэллэринэн Васильев (Чуппур),Малышева Анна, Кузьмин Николай Данилович, Васильев Василий Степанович, Ивнов Дмитрий Николаевич, Васильев Иннокентий Васильевич 1, Васильев Семен Степанович, Иванов Семен Федорович 11 үлэлээн ааспыттар. Иннокентьев Иван Егорович (1904-1986) Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннаах. Анисимов Иван Саввич 1(1920- 2006 ) Трофимов Николай Кириллович (1935 с.) 1967 с. сопхуос-рабкооп диэн тэриллибит. 1967-1970 с.с. Габышев Яков Степанович (1929-1970) 1970-1973 с.с. Анисимов Иван Саввич 1 (1920-2006 ) 1973- 1978 с.с. Петров Семен Александрович 1 (1926-1998 ) 1978-1989 с.с. Кириллин Петр Дмитриевич 1 (1930-2013) 1989-1992 с.с. Степанов Василий Федорович 1992-1993 с.с. Потапова Александра Семеновна (1952 с.) 1993-1994 с.с Алексеев Николай Григорьевич (1945-1998) 1995-2006 с.с.Иннокентьев Валентин Николаевич (1958 с) 2005 с. тэрилтэни кыччатан торговай куста диэн буолбут, үлэһит бөҕө аҕыйаабыт. Сорох эбийиэктэрэ сабыллан барбыттар. 2006-2008 с.с. Егоров Александр Христофорович 2008 с. маҕаһыын сэбидиссэйинэн Седалищева Евдокия Семеновна (1960 с.) 2016 с . сэтинньи ыйтан чааһынай маҕаһыын буолбут Николаева Светлана Михайловна 70-80 с. сылларга рабкооп сүрдээҕин кыаҕыра сылдьыбыта. 1972 с. диэки улахан типовой маҕаһыыны “Холбос” тутар биригээдэтэ туппута. 1980 с улахан хонтуора , 1979-1980 с.с. сибиинньэ хотоно тутуллан уонча сыл сибиинньэ иитэ сылдьыбыттар . Кур сибиинньэ ахсаана 78 буола сылдьыбыт.1981 с эргэ гаражка эбии тутуу.1982 сылаас ыскылаат, билигин гараж буолан турар. 1984 с.саҥа хочуол, онно холбоммуттара маҕаһыын, бэкээринэ, 1985 с. типовой 3 боксалаах гараж, 1986 с бу гараж хочуола, 1987 с. үлэһиттэргэ аналлаах 2 кыбартыыралаах олорор дьиэ. Бу тутуулары бэрэссэдээтэл Кириллин П.Д. үбүн булан бэйэтэ биригээдэ тэрийэн туттарбыта. Билигин маҕаһыын 9 үлэһиттээх, бэкээринэ маҕаһыыны кытта биир дьиэҕэ баар. Бэкээринэ күҥҥэ 405 килиэби оҥорор. Хочуол, 2 хаптаһын ыскылаат, гараж бааллар 2015 с. маҕаһыын бэйэ атыылаһыытыгар уларытыллыбыта, карточканан төлөбүр, көрөр видеокамера киллэриллибитэ. Маалыкайдааҕы сопхуос рабкоопка өр биэкэринэн үлэлээбит Кычкина Тереза Николаевна (1942-2010) 1986 с. Үлэ Албан Аата 111-с истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыт. “Бордоҥ” кинигэттэн, М.П.Евсеева “Улахан Бүөтүр ” диэн кинигэттэн уонна Стеепан Васильев аатынан түмэл фондатыттан ылылынна. Маны таһынан бэйэ дьыалатын тэринэн, маҕаһыын аһан үлэлэтэллэр. Бары нэһилиэнньэҕэ бородуукта атыылыыллар. “Мария” Жарханскай Иван Ефремович. “Тойон уйата” Ефремов Тимофей Михайлович “Уйгу” Семянов Леонид Владимирович

Ньурба оройуонун электрическэй ситимин Маалыкайдааҕы пууна

Бүлүү ГЭ-һин уота кэлбитигэр 1977 с. Маалыкайга 35/10 квт кыамталаах подстанция тутуллубута. Урукку сопхуос дизельнэй станциятын дьиэтин подстанция таһыгар аҕалбыттара. Манна үлэлээбиттэрэ: 1977-1990 с.с. Моякунов Валентин Константинович 1977- 1995 с.с. Иннокентьев Иннокентий Софронович (1942) 1990-2006 с.с. Петров Юрий Николаевич (1958 с.) 2006 Иванов Герман Иванович (1977 с.) 1998 с. Матвеев Краснослав Дмитриевич (1971 с.)

Гидрометео сулууспа

1936 с. тэриллибит. Федерация тэрилтэтэ. Докумуоҥҥа киирэр аата: Федеративное государственное управление по мониторингу окружающей среды и гидрологии. Тэрилтэҕэ 3 репер, Марха биэрэгэр 31 сыбаайа, тыал түргэнин , сөҥүүлэри кэмниир, салгын төмпөрөтүүрэтин кэмниир, Марха өрүс уутун таһымын кэмниир тэриллэр бааллар .Марха өрүс уутун биохимическай, радиометрическай анаалыстарга анаан уу пробата ылыллан кииҥҥэ ыытыллар. 2016 с. Марха өрүс уутун таһымын кэмниир спутниковай уу прибора, күн батареята , аккумулятор туруоруллубут. 1983-1999 с.с. Львов Федор Антонович (1953-2016) 1999- 2002 с.с. Платонов Кирилл Гаврильевич (1963) 2002-2004 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич (1954) 2004 сылтан Васильев Николай Николаевич (1966) үлэлиир.