Никотин
Никотин диэн табахха, сигаараҕа, кальяҥҥа уонна ыстыыр табахха баар наркотик көрүҥэ. Киһи сүрэҕэ тэбэрэ түргээтиир уонна давление улаатар. Ону тэҥэ киһи аччыктаабыта кыччыыр уонна метаболизм түргээтиир. Бу дьайыылара олус буорту буолуохтарын сөп. Табахтыыр дьон табахтарын быраҕаллара олус ыарахан буолар. Никотиннаах табаардар биир ордук үөрүйэх оҥорор мал буолар.
Никотин диэн ханнык баҕар пасленовай ууһугар баар үүнээйигэ баар. Кыра да буоллар никотин помидорга, хортуоппуйга, баклажаҥҥа, уонна биэрэскэ баар. Элбэх кэриҥинэн туттуллуннаҕына дьаата олус күүстээх буолар.
Никотин Жан Нико (фр. Jean Nicot) аатынан ааттаммыт. Кини Португалияҕа Франция посолынан үлэлии сылдьыбыта. Парижка табах хас даҕаны сиэмэ турахтарын анализтыырга ыыппыт.
 |
Бу ыстатыйаны тупсарарга?:
|
Табакпа усӑ курни ҫынна сывлӑхӗшӗн япӑх витӗм кӳрет, табак туртӑмӗ пӑшӑрхантарни вара организма тахҫанхи истори парать. Ку тӗпчевсем ытларах табак туртнипе фокусланать[1].
Пӗтӗм тӗнчери сывлӑх сыхлавӗн организацийӗ (ЛАВ) табак тӗтӗмне усӑ куракан ҫынсен ҫуррине пӗтернине кӑтартать. ЛАВ пӗлтернӗ тӑрӑх: "тапак ӑҫта ларнӑ хыҫҫӑн ҫуллен 8 миллион ытла ҫын пӗтет. Вилӗм 7 миллион ытла потребительсемпе ӗлӗк табак турттаракансем хушшинче пулса иртет, 1,2 миллион ытла ҫын — иккӗмӗш хут табак тӗтӗмӗ ҫине витӗм кӳме пултаракан табак эпидемийӗ", "Халӑх сывлӑхӗшӗн"хӑҫан та пулин сиксе тухнӑ ҫынсен сывлӑхӗшӗн "табак туртмалли Витӗмне"уйӑрма Пуҫласси-табак эпидемийӗ шутланать.
Табак тӗтӗмӗ рак ҫуратакан 70 ытла хими япалинчен тӑрать. Табакран та ытларах аддиктивлӑ психоактивлӑ япала шутланакан никотин пур. Табак туртнӑ чухне никотин физикӑпа психологи тӗлӗшӗнчен пӑхӑнса тӑрать.
Сахал аталаннӑ ҫӗршывсенче сутакан сигаретсен сӑмала тата ытларах пысӑкрах содержанийӗ пур тата вӗсене сайра-хутра фильтрсемпе тивӗҫтереҫҫӗ, ҫапла вара вӗсем ҫак регионсенче табак туртнипе ҫыхӑннӑ чирсем тӗлӗшпе организма хӳтлӗхсӗрлетме пултараҫҫӗ. ЛАВ "ӳпке" тата "сӑмала хулӑнӑш содержаниллӗ" категорисем маркетинг вӑйӗпе ӗҫлеҫҫӗ, вӗсем хӑрушсӑртарах мар тесе пӗлтерет.
Табакпа усӑ курни вӑл-тӗнчере вӑхӑтсӑр вилессине кӑтартакан пӗртен-пӗр сӑлтав. Табак туртакан ҫынсенчен ҫурри ытла вӑл усӑ курнипе вилсе каять. тапак ӑҫта ларнине пула кашни ҫулах 8 миллион ытла ҫын вилет. Табак туртакан е турттаракан ҫынсем хушшинче 1,2 миллион ытла ҫын — табак тӗтӗмӗ иккӗмӗш хут витӗм кӳме пултаракан табак туртман ҫынсем хушшинче-вилӗм 7 миллион ытла пулса иртет. 20-мӗш ӗмӗрте табак 100 миллион ҫын вилнин сӑлтавӗ пулнӑ. Ҫав вӑхӑтрах АПШ чирӗсене тӗрӗслесе тата профилактика енӗпе ӗҫлекен Центрсем табакпа мӗнле усӑ курнине, "аталаннӑ ҫӗршывсенчи ҫын сывлӑхне сиен кӳме пултаракан пӗртен-пӗр май, ҫавӑн пекех тӗнчере вӑхӑтсӑр вилнин тӗп сӑлтавӗ"тесе ҫырса кӑтартнӑ. Хальхи вӑхӑтра АПШРА вӑхӑтсӑр вилекенсен шучӗ табакпа усӑ курассинчен тата табак индустрийӗнче ӗҫлекенсен шучӗ 4-мӗшпе танлашать. 2014 ҫулта New England Journal of Medicine, тӗтӗмӗн хальхи хӑвӑртлӑхӗ упранса юлас пулсан, табак 21-мӗш ӗмӗрте планета ҫинче 1 миллиард ҫынна вӗлерет,вӗсенчен ҫурри 70 ҫулччен.
Табакпа усӑ курни час-часах чӗре, пӗвер тата ӳпке чирӗсем патне илсе ҫитерет. Чӗлӗм туртасси чӗре тапхӑрне, инсультсене, ӳпке чирне (ХОБЛ) вӑрах тытӑм чирне (ҫав шутра эмфиземӑпа вӑрах бронхитсене те) тата темиҫе тӗрлӗ рак (уйрӑмах ӳпке ракӗ, карланка ракӗ, мунча хӑмпи тата хырӑм ай парӗн ракӗ) пулса тӑрать. Чӗлӗм туртни те савӑт тытӑмӗн чирӗсене тата юн пусӑмне ӳстерме пулӑшать. Юлашкинчен вара чӗлӗм туртма, ҫавӑн пекех интенсивлӑхран килет. Малтанхи ҫулсенчех табак туртма тата пирус туртма пуҫлани чирсене аталантарас хӑрушлӑха ӳстерет. Унсӑр пуҫне тата пассивлӑ чӗлӗм туртни пур ҫулти ҫынсен сывлӑхне сиен кӳме пултарнине палӑртнӑ. Табакпа усӑ курни ача ҫуратакан курупицӑсен пӗлтерӗшлӗ фактор шутланать, ҫавӑн пекех ҫимӗҫӗн сывлӑхӗ, сӑмахран, вӑхӑтсӑр ҫуратакан ача виҫи, нумай йывӑрлӑх илсе пырать, кӗтмен ҫӗртенех ача-пӑча вилӗмӗн синдромӗ (ШДС) 1.4-3 хут ӳстерет. Электричество дисфунцийӗ час-часах туртакансенчен 85 процента яхӑн ҫӳлерех тухса тӑрать. Чӗлӗм туртма (уйрӑмах кунне 20 ытла сигарет) — 2-4 хут ытларах туберкулеза латин форминчен уҫӑ ҫӗре куҫма май пуррине ӳстерет.
-
Никтотин схемата -
Никотин молекулатын көрдөрүүтэ
