Сидоров, Николай, Михайлович туһунан ахтыы

Иннокентий Сосин, журналистара Союзтарын чилиэнэ, суруйааччы

СЫРДЫК ӨЙДӨБҮЛ

Мин бу үбүлүөйдээх оскуолаҕа сыл аҥарын курдук кэмҥэ үлэлээбиппинэн кыттыгастаах курдук сананабын. Манна бэрт элбэх учууталлар үлэлээн ааспыттара. Кинилэр ортолоругар М.С. Шахурдин, М.С. Айанасьева, Т.А. Кутина – Капитонова, Н.М. Сидоров, Н.П. Федяева – Матчитова, Д.А. Монастырев, Т.В. Апросимова уо.д.а. учууталлары аатыахха сөп. 1950 сыл күһүн Өлөчөйгө комсомольскай отчуоттуур-быыбардыыр мунньаҕы ыытаары командировкаҕа тахса сылдьыбытым. Оччоҕо Чапаев аатынан колхозка комсомольскай тэрилтэ секретарынан Николай Барабанов үлэлиирэ. Киниэхэ көмөлөһөөччүнэн Акулина Матчитова (Татаарка Ньукулай кыыьа) бэрт активнайдык үлэлэһэрэ. - Оскуолабытыгар Михаил Сидорович Шахурдин кэргэниниин Мария Семеновналыын саҥа учууталлыы кэллилэр. Бэрт активнай дьон, - диэн Акулиналаах Ньукулай кэпсээбиттэрэ. – Комсомольскай үлэҕэ улахан көмөлөөх, ыччакка улахан сабыдыаллаах дьон буолуохтара. Онон, комсомольскай олох быйыл «утуйбата» буолуо. Олус ыарахан дьыл этэ. От суох буолан, ыччаттар колхоз дьонун кытта атын үрэхтэргэ көһөн кыстаан олороллоро. Биһиги ити куһун «Коммунар» колхозка комсомольскай тэрилтэни тэрийбиппит. Секретарынан Федор Слепцов, Валентин Попов талыллан үлэлии барбыттара. Алтан нэһилиэгэр комсомольскай үлэ сэргэхсийбитэ. Маныаха Михаил Сидорович, Мария Семеновна бэрт элбэх үлэни ыыппыттара, өйөбүл буолбуттара. Оччотооҕуга кинилэргэ үөрэммит оҕолор ахталларынан, итиэннэ бэйэм өйдүүрбүнэн, Михаил Сидоровичтаах үчүгэйдик үлэлээбиттэрэ. Иккиэн учуутал буоларга, үөрэхтэринэн эрэ буолбакка, талааннарынан, дьоҕурдарынан ананан төрөөбүт дьон этилэр. Учууталлар төрүппүттэри кытары быстыспат сибээһи тутуһуунан муҥурдамматтара, нэһилиэнньэ ортотугар араас политическай-маассабай үлэни көҕүлээччинэн буолаллара. Үгэс курдук нэһилиэк олоҕор активнайдык кыттар учууталлар оскуолаҕа эмиэ олус үчүгэйдик үлэлииллэрэ. Дэлэҕэ даҕаны Николай Михайлович Сидоровы биир кэмҥэ «Комунизм» колхозка босхоломмут партком секретарынан талыахтара дуо? Николай Михайлович Өлөчөй оскуолата атаҕар туруутугар бэрт элбэх сыратын биэрбит киһи буолар. Оҕо эрдэҕиттэн олоххо активнай сыһыаннаах, төрөөбүт нэһилиэгин олоҕо-дьаһаҕа, үөрэҕэ-билиитэ үрдүүрүгэр ис сүрэхтэн кыһаллан үлэлээбит киһи буолар. Эдэр эрдэҕинэ Буха-Баалыскай диэн псевдонимынан бэртээхэй хоһооннору суруйталыыр эбит этэ. Ол тэҥэ оскуола5а үөрэнэ сылдьан ликбезкэ үлэлээн, дьону ааҕар, суруйар буолууга уһуйбут киһи буоллаҕа. Мин Николай Михайловичтыын Өлөчөй оскуолатыгар бииргэ үлэлээбиппит. Ол иннинэ колхоз парткомун секретарынан үлэлээбитэ. Быһата, кини, партийнай , мин эмиэ ити иннинэ аҕай Өлөчөй учаастагын сэбиэдиссэйин үлэтиттэн оскуолаҕа иккиһин төннүбүппүт. Мин киэһэ өттүгэр оскуолаҕа иитээччи эбээһинэһигэр сылдьыбытым. Оҕолор уруок кэнниттэн, дьиэлэригэр аһаан, уруок ааҕа, сынньана кэлэллэрэ. Оҕолор күнү быһа үөрэнэртэн, итиэннэ киэһэ уруок ааҕартан саллыахтарын, сылайыахтарын билэр буолан, үксүн оонньуулларын, сибиэһэй салгыҥҥа сылдьалларын ситиһэ сатыырым. Оччоҕо кыра да оҕолор наһаа үлэлиир этилэр. Кылаастарын сууйаллара, паарталарын сотоллоро. Оннооҕор саас оскуола таһыгар саһаан эрбииллэрэ, оҕуруокка көмөлөһөллөрө. Маныаха Гоша Матчитов, Юрий Скрябин, Вася Аргунов, Гоша Аргунов, Варя Сидорова, Миша Скрябин, Петя, Галя Билюкиннар, Паша Тимофеева, Таня Барабанова, Мотя, Галя Сидоровалар, Нюта Билюкина, Шура Платонова, Дуня Попова о.д.а. ордук чорбойоллоро. Николай Михайлович оччотооҕу бөһүөлэк олоҕор биир дьоһун киһи буолара. Агитационнай - маассабай үлэни салайара. Фермаларга, кулуупка дакылаат, лекция оҥороро. Оччотооҕу колхозтаахтар киниэхэ сүбэлэтэ-амалата кэлэллэрэ, араас көрдөһүүлэрин суруйтараллара, ханнҕа, хайдах туруорсуохха сөптөөҕүн ыйыталлара. Онуоха барытыгар сөптөөх сүбэни-аманы биэрэн, көмөлөһөн бар дьон бэркэ астыналлара. Үйэтин тухары пропагандист: партия историятын кылгас курсун, полит-оскуола куруһуоктарын салайара. Кулууп сэбиэдиссэйэ Е.В. Попов – Сахатаай Дьөгүөр мэлдьитин Николай Михайловичка сылдьара. Культура эстафетатыгар, гастролларга кыттыһыннарар идэлээҕэ. Николай Михайлович тэрийээччи бэрдэ. Драмаҕа бэркэ оонньуура. Учууталлар аҕыйах да буоллаллар бары кытталлара. Колхоз салалтата оскуолаҕа кыһанар, көмөлөһөр буолара. Оччотооҕу салайааччылар колхоз бырабылыанньата: И.Н. Колосов, П.Е. Скрябин, А.Н.Анисимов, биригээдэ салалтата И.Е. Слепцов, Р.И. Тимофеев, С.М. Попов сельсовет исполкомун председателэ М.Е. Попов- ти´игин быспакка, кыахтара баарынан көмөлөһөллөрө. Өлөчөй оскуолатыгар Михаил Сидоровичтаах 1950-59 сс., Николай Михайлович 1959 сылтан үлэлээбиттэрэ. Иккиэн элбэх оҕолоох ыаллар,оҕолоро Өлөчөй оскуолатыгар үөрэммиттэрэ. Оҕолоро бэрт сэмэй, үөрэххэ бастыҥ, кыһамньылаах оҕолор этилэр Табаарыстара кинилэри сөбүлүүллэрэ, атас, доҕор тутта сатыыллара, үксүн бииргэ оонньууллара. Итини барытын Өлөчөй олохтоохторо көрө-билэ сылдьаллара, сөбүлүү саныыллара. Быһата оҕону иитиигэ бэйэлэринэн үтүө холобуру көрдөрөллөрө. Өлөчөй оскуолатыгар үлэлээбит маҥнайгы учууталлар тустарынан оччотооҕу кэмҥэ олорбут дьон ортотугар сырдык өйдөбүл хаалбыта. Кинилэр бэйэлэрэ да билбэттэринэн бар-дьонно сылаас санаанан үтүө майгынан дьайа, сабыдыаллыы сылдьаллара.

Өссө маны көр

• Сидоров, Николай, Михайлович