Айылҕа гааһа

Айылҕа гааһа — сир анныгар органика сытыйыытыттан үөскиир араас гаас булкааһа.

Айылҕа гааһа сир баайын ахсааныгар киирсэр. Айылҕа гааһа сир быыһыгар гаас быһыытынан (нуучч. — газообразное состояние) тус-туспа түмсүү курдук эбэтэр ниэп сытар сиригэр гаас бүөтүн курдук сытар. Ону аһынан айылҕа гааһа газогидрат быһыытынан дөбөҥнүк көстөр.

Булт уонна транспортировка

Булт тэрилэ

Айылҕа гаһа сиргэ 1000 м дириҥнээх (дириҥэ биллибэт дириҥнээх скважинаттан чугас скважинаттан 6000 миэтэрэ дириҥнээх) сиргэ сытар. Недрах газ микроскопическай постарга (порах) сытар. Кэм-кэрдии микроскопическай ханааллар — тачыгырас сирдэр бэйэ- бэйэлэригэр силбэһэллэр, бу ханаалларынан гаас скважинаҕа тахсыар диэри быдан намыһах баттааһыннаах порка тиийэр. Гаас хамсааһына чопчу сокуоннарга олоҕурар. Гаас араҥаҕа баттааһынтан, салгын баттааһыныттан хас да төгүл элбэх төгүл улаатта, онон салаа уонна хомуур систиэмэтигэр араас хамсааһыннар тахсаллар.

Гаас сир анныттан хостууллар. Скважиналар тыытыллыбатах сирдэрин- уоттарын бүтүннүүтүн үрдүнэн биир тэҥник хостоон таһаарарга дьулуһаллар. Ол эбэтэр сир аннынааҕы баайдаах сирдэр икки ардыларыгар гааһы переработкалааһын, ону тэҥэ Алдан өрүстэринэн тардыы кыаллыан сөп.

2014 сылга айылҕа гааһын хостооһун 3460,6 млрд. м³. Гааһы хостооһун кээмэйэ Российскай Федерация (2005 сыллаахха 548 млрд м³) уонна АХШ (2009 сылга АХШ алмааһын кээмэйинэн эрэ буолбакка (624 млрд м³) Россияҕа аан бастаан баайын хостооһун кээмэйинэн (624 млрд м³) эрэ буолбакка, атыыга барар табаарынай гаһы хостооһун кээмэйинэн, ол эбэтэр 2010 сылга Россия хостонор гаһы хостооһун кээмэйэ үрдээн, хостонор гаһы хостооһун кээмэйэ эмиэ аччаабыта.

Айылҕа гаһын транспортировкалааһын

Скважинаттан киирбит Гаас ситимнэри тиһэх туһанааччыга — химическэй собуот, хочуолунай, ТЭЦ, куорат газ ситимин тардыыга бэлэмнэниэхтээх. Онно гаһы бэлэмнээһин наадата, тус сыаллаах компоненнартан ураты (араас туһанааччыларга тус сыаллаах компоненнартан ураты), ону тэҥэ транспортировкаҕа эбэтэр туһаныыга ыарахаттары үөскэтэр холобурдар эмиэ бааллар. Ол курдук, гидратаны дуу, конденсациялаан, араас сиргэ мунньуллар (холобур, турба бүтэйдэрин), газ киириитин мэһэйдиир уу пааралара газ киириитин мэһэйдииллэр.; серодород күүскэ газ оборудованиеларын (турбалары, теплощениктары, о. д. А.) Бэйэтэ гаһы бэлэмниирин таһынан, турба эмиэ бэлэмнэниэхтээх. Манна киэҥник туһаммыттар, турба эйгэтигэр инертнэй эйгэни тэрийэргэ туһаныллар азотнай установканы булаллар.

Билигин транспорт сүрүн көрүҥүнэн турба буолар. 75 атм халыҥнаах Газ 1,42 м. диаметрдаах турбанан тардыллан, газ уонна истиэнэ- истиэнэтэ икки ардыларыгар турбалар силбэһиилэрин туораан, уматык быһыытынан тарҕанан, потенциальнай энергияны сүтэрэр. Онон тустаах быыс- арыт нөҥүө компьютернай станциялары (КС) тутуохтаахпыт, онно газ 55- тэн 120 атм- ка диэри баттатыллар уонна сойутар. Тутуу уонна турба аһынан- үөлүнэн хааччыйыы олус ыарахан, ол эрээри ити да буоллар начальнай угуу көрүүтүттэн уонна гаһы транспортировкалааһын ньыматын тэрийии саамай чэпчэки.

Турба транспорыттан ураты анал танкердар — газовозтар, анал суднолар -160- тан -150 °с диэри кыччаан сытар анал изотермическай ситимнэргэ газопроводтар киэҥник туһаналлар.

Маннык ньыманы транспортировкалааһын ньымата неби хачайдааһынтан саҕалаан, 2000-3000 км усталаах газ туһанааччыга тиийэ элбэх үбү ороскуоттуур, тоҕо диэтэххэ, сүрүн ороскуоту транспортировкалааһын эрэ буолбакка, инфраструктураҕа улахан суолталаах үлэлэри эрэйэр. Кини өҥөтүгэр уматыллыбыт газ уматыллыбыт гаһынан таһыыга уонна харайыыга ордук куттал суох буолуутугар сыһыаннаах.

2004 с. турба устун аан дойдутааҕы гаһы киллэрии 502 млрд м3, уматыллыбыт гаһы 178 млрд м3л. Оттон убатыллыбыт гаас уопсай кээмэйигэр түргэнник улаатар, 2018 сылга 40 %- нан (323 млрд м3) куоһарбыт уонна сылытыллыбыт сирдэринэн 60 %- тан 2040 сылга диэри улаатыа.

Гаһы транспортировкалааһын атын технологиялара эмиэ бааллар, холобур, тимир суол цистернин көмөтүнэн. Ону тэҥэ дирижабль эбэтэр газогидратнай турукка туһаныы бырайыактара оҥоһуллубуттара эрээри, ити хостооһун араас биричиинэлэрин кыайан туһамматахтара.

Ыгыллыбыт айылҕа гаһа

Айылҕа гаһын аҕалар сыалтан сир аннынааҕы газ конденсациятын температуратын тиийэ тымнытан, убаҕаһын убатарга -161,5 °С. ылар убаҕас гаас (сг) диэн ааттанар. ТХМ сүрүн баһаам — 600 төгүл кыра. СГУ- ны туһанааччы туруорсуон иннинэ регазификационнай терминалларга гаас туругар төннөллөр.

СГУ- га көһөр установкаҕа оҥоһуллар. СПГУ- га анал кривогеннай емкостарга тиэйэллэр.

Промышленнай сыалга бастакы СПГ 1917 с. АХШ- ка ылыллыбыта. Технология наадата суох буолан ХХ үйэ ортотугар диэри тупсубута, арай 1941 с. маннык холонуу оҥоһуллубута. ТХМ производствота 1960- с сыллар ортолоругар промышленнай кээмэйдэргэ тиийбитэ.

ССРС айылҕа гаһын намтатыы бастакы установкалара 1946 сылтан биллэр.[8] ол гынан баран, ССРС спордун промышленнай туһаныы биллибэтэ. Россияҕа бастакы улахан бөдөҥ собуот 2009 сылга «Сахалин- 2»бырайыак чэрчитинэн үлэҕэ киирбитэ.

Комримированнай айылҕа гаһа

Комримированнай (сжатый) айылҕа гаһа-айылҕа гаһа, компрессорнай станцияҕа 200-245 кг/см2 уматык- оҕунуох уматыгын быһыытынан туһанарга. Газ турбатын тардыы магистральнай газопроводтан аҕалыллар автомобильнай станцияларга оҥоһуллар. Комимированнай айылҕа гаһа чэпчэки массыыналарга, пассажирдарга уонна чэпчэки таһаҕаһы тиэйиигэ, коммунальнай техникаҕа туһаныллар