От ыйын 7 күнэ
- Японияҕа Танабата диэн таптал бэстибээлэ (урукку аата Сулус бэстибээлэ) ыытыллар. Үһүйээн быһыытынан, бу эрэ түүн таптаспыт сулустар көрсөр кыахтаахтар эбит.
- Илиҥҥи славяннарга Иван Купала түүнүн бэлиэтииллэр. Бурдук ыһар омуктарга былыр былыргыттан, христианство тарҕаныан инниттэн ураты суолталаах этэ. Бу түүн иччилэр күүһүрэр түүннэрин быһыытынан ааҕыллара, ону утарсан эбэтэр төттөрүтүн сөбүлэһэн, ыччат элбэх дьээбэни-хообону оҥороро. Кыыс уонна дьахтар атын киһини кытта сылдьара бобуллубата.
Түбэлтэлэр
- 1520 — Отумба кыргыһыыта: 2 тыһ. кэриҥэ киһилээх Испания конкистадордарын уонна кыттыгастаах индеецтэрин сэриитэ 20 тыһ. киһилээх ацтек сэриитин кыайбыт. Ацтектар төһө да элбэхтэрин иһин, 23 эрэ аттаах, тимир куйахтаах рыцардарга кыайан утарыласпатахтар.
- 1911 — АХШ, Улуу Британия (Канаада аатыттан), Дьоппуон уонна Арассыыйа "Хотугу Чуумпу далайдааҕы Түлүөн Тириитин Конвенциятын" түһэрсибиттэр. Аһаҕас байҕалга булт бобуллубут, ол эрээри туорааһын быһыытынан олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарга көҥүллэмит. Бу айылҕа кыылларын харыстыырга бастакы дойдулар ыккардыларынааҕы дуогабар.
- 1937 — Пекин куоратыгар Марко Поло (Лугоу) күргэтин инциденэ буолбут. Маны Дьоппуон Импиэрийэтэ сылтах оҥостон Иккис Дьоппуон-Кытай сэриитин саҕалаабыт.
- 1966 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ аан бастаан туттарыллыбыт. Бастакы лауреатынан график-худуоһунньук Афанасий Мунхалов буолбут. Дьоно бары Чурапчы көһөрүүтүгэр өлбүттэрэ, онон оҕо дьиэтигэр улааппыта.
- 1993 сыллаахха Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Николай Терешкин диэн киһини сэрии кэмигэр Бэрдьигэстээх таһыгар саахалламмыт сөмүлүөккэ баар дьону быыһаабытын иһин «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадалаабыт (өлбүтүн кэннэ).
- 2000 — Икки палааталаах Ил Түмэн (салайааччылар Василий Филиппов уонна Николай Соломов) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар тоҕус «федеральнай» уларытыыны оҥорбут. Элбэх ыстатыйаҕа РФ конституциятын уонна кини бастыыр оруолун ахтар буолбуттар. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэ тас ситимнэрин МИД хонтуруоллуур буолбут, СӨ бэрэсидьиэнэ сэбилэниилээх күүстэргэ дьайар кыаҕа суох буолбут. Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ нолуогун РФ бүддьүөтүгэр ыытар кээмэйин быһаарара тохтообут, онон бүддьүөт уонна нолуок бэлиитикэтэ федерация таһымыгар оҥоһуллар буолбут.
- 2007 — "Аан дойду саҥа дьиктилэрин" куоластааһынынан талбыттар. Кыайыылаах баараҕай тутуулар: Колизей, Кытай улуу эркинэ, Мачу-Пикчу, Петра, Тадж Махал, Христос Өрөһүйээччи статуята (Рио де Жанейро), Чичен-Ица.
Төрөөбүттэр
- 1919 — Илья Гурвич (12.03.1992 өлб.) — аҕыйах ахсааннаах омуктары чинчийбит этнограф, устуоруйа билимин дуоктара, ССРС Государственнай бириэмийэтин лауреата. Эдэр сылдьан МГУ-ну бүтэрээт сэрии кэмигэр 1941—1946 сс. Өлөөҥҥө оскуола дириэктэринэн үлэлээбит.
- 1932 — Чурапчы Арыылааҕар Иннокентий Потапов (2005 өлб.) — худуоһунньук, РСФСР ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Ойуунускай аатынан Ил бириэмийэтин лауреата, Арассыыйа художествотын академиятын чилиэнэ, ССРС наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
- 1946 — Бүлүү куоракка Анатолий Алексеев — СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ НА дьиҥнээх чилиэнэ, СГУ ректора, устуоруйа билимин дуоктара, профессор.
- 1950 — Мэҥэ Мооругар Михаил Апросимов — дыраама тыйаатырын, киинэ артыыһа, суруйааччы. СӨ үтүөлээх артыыһа, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
- 1952 — Орхан Памук — туурак аныгы суруйааччыта, дойду иһинэн, ону таһынан аан дойду таһымынан литэрэтиирэҕэ бириэмийэлэр лауреаттара. 2006 сыллаахха литэрэтиирэҕэ Нобель бириэмийэтин лауреата буолбута.
- 1976 — Лия Роббек — олоҥхону чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.
Өлбүттэр
- 1892 — Иван Черскэй — 1863 сыллаахха поляктар Арассыыйа импиэрийэтин утары өрө турууларыгар кыттыбытын иһин Сибииргэ көскө олорбут, Сибиири чинчийээччи, геолог. Кэлин Саха сирин хотугулуу-илин өттүн чинчийбитэ, ол сылдьан Халымаҕа өлбүтэ. Кини аатынан улахан хайа сиһэ уонна Аллараа Халыма улууһун киинэ ааттаммыттара.
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Билэҕин дуо…
Теҥри (таҥара) диэн тыл былыргы түүр бичигинэн
- 1926 с. алтынньытыгар Э.К.Пекарскай тылдьытыгар бүтэһик тыллары суруйбут. Ол туһунан Саха Сирин правительствотын Председателигэр М.К. Аммосовка телегамма охсубут. Правительство политкаторжаннар Ленинградтааҕы обществоларын кытта Тылдьыт ааптарын чиэстээһини тэрийбиттэр.
- Бүлүү өрүс бассейныгар 15664 уу салаата сүүрүгүрдэн киирэр. Онтон улахан салаалара: Марха, Чуона, Улахан Вава, Ахтаранда, Улахан Ботуобуйа, Түҥ, Түүкээн онтон да атыттар. Өрүс бассейныгар 67266 күөл баар, онтон улаханнара Нидьили (119 кв. км), Сүгдьээр (80 кв.км), Богуда (22,6 кв. км), дириҥнэрэ - Муоһааны (110 м).
- Француз чинчийээччитэ Кароль Ферре былыргы сахаларга олохторун-дьаһахтарын сүрүннүүр сүрүн өйдөбүлүнэн ат-сылгы буолар дии саныыр. Кини аттаахтар цивилизациялара диэн өйдөбүлү киллэрбит.
- Былыргы түүр бичигэ балтараа тыһыынча сыл устата (15 үйэ) туттуллубут. X-с үйэҕэ симэлийэн, атын суругунан уларытыллан барбыт.
- Аатырбыт "Земля Санникова" диэн кинигэ уонна киинэ геройун сиэнин дьиэтэ Дьокуускайга хойукка дылы турбут үһү. Билигин Кружалоҕа саҥаттан тутуллубут "Атыыһыт Санников дьиэтэ" диэн баар.
- Аттила 452 сыллаахха Италияҕа кимэн киирэн римляннары кыайбыта, ол гынан баран Рим папатын Леону кытта кэпсэтии кэнниттэн дойдутугар төннүбүтэ. Бу түгэн история биир улуу кистэлэңинэн ааҕыллар.
- Исландияҕа саха атыгар майгынныыр аттар бааллар.
- Бу Италияттан төрүттээх ас аата устурууна диэн тылтан тахсыбыт эбит.
- Сорох саха тылларын атын омук тылыгар сатаан тылбаастыыр кыах суох.
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
Тыаһыт, 1926
Тыаһыт, Николай Николаевич Павлов — репрессияҕа түбэһэн өр сылларга умнууга хаалбыт сэбиэскэй кэмҥээҕи саха суруйааччыта.
1922 сыллаахха Саха уобалаһа Сэбиэскэй автономнай өрөспүүбүлүкэҕэ кубулуйуутугар куораттан төннөн иһэн эмиэ үрүҥнэргэ түбэһэн ытылла сыһар, хата аймаҕа этэрээккэ баар буолан быыһыыр. Онтон үрүҥнэртэн күрээн куоракка киирэн педтехникумҥа ылаллар. Техникум ячейкатын бюротун чилиэнинэн талыллар.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|