Амма улууһа

Бу тиэрмин атын эмиэ суолталардаах, көр Амма (суолталара).


Амма улууһа Амгинский улус
Гиэрбэтэ	Былааҕа
Дойду	Арассыыйа
Регион	Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Улуус киинэ	Амма
Улуус баhылыга	Кузьмин Степан Николаевич
Урукку аата	Амма
Иэнэ	29,4 тыһ. км²
Климата	тосту континентальнай

Кэм зоната	MSK+6 (UTC+9, сайын UTC+10)
Төлөппүөн кода	41—142
Официальнай ситим-сир

Амма улууһа диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин улууhа. Административнай тэриллии быһыытынан 1911 сыллаахха Сенат ыйааҕынан Боотур-Уус улууһуттан араарыллан баар буолбута. Улуус киинэ — Амма. Билиҥҥи иэнинэн Амма Улууһа Тохсунньу 30 күнүгэр 1930 сыллаахха Амма Оройуонунан тэриллибитэ.

Сүрүн билиилэр

Географията

Амма улууһа Саха Сирин кииниттэн соҕуруу-илин, Амма өрүс орто сүнньүгэр сытар. Соҕуруулуу-арҕааттан хотугулуу-илин устата 280 км. Улуус иэнэ — 29,4 тыс. км², ол аата Албания илиттэн улахан. Сирэ дэхси, көнө, Өлүөнэтээҕи хаптал хайаҕа киирсэр, соҕуруу уонна арҕаа сис хайалардаах. Илин уһатыы (восточная долгота) 128,8 уонна 133, 1 кыраадыстарын ыккардыгар сытар. Кыраныыссатын уһуна 900 километртан тахса. Амма улууһа Алдан, Уус-Маайа, Чурапчы, Мэҥэ-Хаҥалас, Хаҥалас улуустарын кытта быысаһар. Хостонор баай сүнньүнэн тутууга туттуллар матырыйаал: кумах, туой, кыырпах таас. Биллэринэн айылҕа гааһа уонна ниэп сытара сабаҕаланар.

Айан суола

Дьокуускайтан сиринэн 200 км, салгынынан 180 км, уунан 1036 км. Киин куораты кытта «Амма» республикатааҕы таһымнаах суол ситимниир, улуус киинигэр «Солобуода» диэн ууга тохтобул уонна самолет түһэр авиаплощадката бааллар.

Демография

2007 сылга улуус киһитин ахсаана 17529 киһи. 2002 сыллааҕы сурутуу түмүгүнэн омуктар ахсааннара уонна өлүүлэрэ маннык: сахалар — 15 657 киһи (90,76 %), нууччалар — 927 киһи (5,37 %), эбэҥкилэр — 254 киһи (1,47 %), эбээннэр — 134 киһи (0,78 %), украйыыннар — 42 киһи (0,24 %), уонна атын омуктар — 237 киһи (1,38 %).

Сурутуу ыытыллыбыт сылларга уонна 2007 сылга олохтоохтор ахсаана

2002 сыллааҕы сурутуу түмүгүнэн омуктар өлүүлэрэ

Администрацияларынан араарыы

#	Нэһилиэктэр	Кииннэрэ	Кыра бөһүөлэктэр	Улуус кииниттэн, км	Почта индекса	Нэһилиэнньэ ахсаана (2007 сыл)
1	Амма	улуус киинэ		0	678600	6507
2	Болугур	Болугур	Омоллоон	53	678611	1491
3	Абаҕа	Абаҕа	Оһохтоох, Дьаам, Табалаах	28	678604	1201
4	Бөтүҥ	Бөтүҥ	Уорай	9	678603	1195
5	Алтан	Алтан		120	678602	925
6	Чапчылҕан	Чапчылҕан		3	678600	864
7	Соморсун	Михайловка		59	678605	855
8	Чакыр	Иккис Чакыр		15	678606	771
9	Сулҕаччы	Сулҕаччы	Сэргэ Бэс	107	678607	713
10	Маай	Покровка	Татарка, Булун	25	678610	696
11	Эмис	Эмис	Куду, Ураһалаах, Олом-Күөл	74	678615	639
12	Амма-Наахара	Өнньүөс	Төгүлтэ, Ефремово	81	678612	632
13	Сатаҕай	Сатаҕай		132	678608	563
14	Мээндиги	Мээндиги		48	678605	477
	Барыта					17529

Халлаан туруга

Тохсунньу ый орто температурата: −38… −42 °С, от ыйыгар: +16…+18 °С. Сылга 200—250 мм сөҥүү түһэр.

Символиката

Улууска анал бэлиэлэр оҥоһуллубуттар: гиэрбэ уонна өрөгөй ырыата (гимн).

Өрөгөйүн ырыата

«Амма улууһун гимнэ». Ырыа тылын Иннокентий Миронович Стручков — Боотур Уус суруйбут, ис-дорҕооно — Егор Ильич Неустроев — Тулуйхан.

Гиэрбэтэ

Улуус билиҥҥи гиэрбэтин Амма улууһун мунньаҕын № 78 быһаарыытынан 2004 сыл сэтинньи 12 күнүгэр бигэргэппиттэрэ. Арассыыйа Федерациятын геральдикаҕа регистрыгар № 1696 киирэ сылдьар. Гиэрбэ идиэйэтин ааптара Бөтүҥ олохтооҕо Нестеров Степан Дмитриевич буолар, көмпүүтэргэ дизайнын уонна ситэриитин Матвеев А. М. оҥорбут. Амма улууһун гиэрбэтигэр улуус бэлиэлэрэ уруһуйдаммыттар: халлаан күөҕэ өҥ Амма өрүһү көрдөрөр, сардаана сибэкки Амма айылҕатын ырааһын уонна кэрэтин көрдөрөр, сэлиэһинэй туораахтара тыа хаһаайыстыбатынан дьарыгырыыны, сирэ баайын уонна өҥ үүнүүнү биэрэрин көрдөрөр. Стилизацияламмыт алмаас ойуулара Саха Өрөспүүбүлүкэтин гиэрбэтигэр баар алмаастарга майгынныыллар уонна улуус Саха Сиригэр киирэрин туоһулууллар.^[1]

Историята

1911 сыллаахха ыраахтааҕылаах Арассыыйа Сенаатын ыйааҕынан Боотуруус улууһуттан хайытыллан оҥоһуллубутун кэннэ бастакы кулубанан Афанасий Петрович Рязанскай диэн Соморсун киһитэ талыллыбыт.

Саха сиригэр буолбут Олохтоох сэриигэ Амма улууһа улахан миэстэни ылбыта. Улуус сиригэр 27 хаан тохтуулаах кыргыһыы буолбута.

Аҕа дойдуну көмүскүүр II улуу сэриигэ улуустан 1 752 киһи ыҥырыллыбыта, олортон 976-та төннүбүтэ. 378 сэрииhит бойобуой уордьаннарынан уонна мэтээллэринэн бэлиэтэммиттэрэ, 500 тахса тыыл үлэһиттэрэ «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» мэтээли ылбыттара.

1978 сыллаахтан Амма улууһугар быраҕыллыбыт нэһилиэктэри сөргүтүү уонна кырыс сирдэри хорутуу саҕаламмыта. «Целиннэй» сопхуос тэриллибитэ, «Мээндиги» ОПХ уонна 3 сопхуос салаалара: Олом-Күөл, Лээги, Булун.

1992 сыллаахха Амма оройуонун салалтата тэриллибитэ. Баhылык Петр Александрович Михайлов буолбута.

Политика

Экономиката

Экономиката сүрүннээн тыа хаһаайыстыба: сылгы, ынах иитиитэ, эт-үүт кэмбинээттэрэ, бурдук уонна оҕуруот аһын олордуута. Мас таҥастыыр кэмбинээт, бэкээринэ, араас өҥөлөрү оҥорор дьоҕус бизнес.

Тыа хаһаайыстыбата

Амма бурдуга

Тыа хаһаайыстыбаҕа анаммыт сир иэнэ 106 тыһ. га, олортон бааһынаҕа 17,5 %, от охсорго — 44,2 %, сүөһү мэччийиитигэр — 38,3 % сир тиксэр. Улуус үрдүнэн 14 тыа хаһаайыстабатын оҥорон таһаарар кооператива, Мээндигитээҕи ОПХ, 114 бааhынай хаһаайыстыбата, 11 кредитнай кооператив уонна 2200 дьиэтээҕи бас-билии хаһаайыстыбалар.

Индустрия

Индустрия сүрүннээн мас таҥастыыр уонна тыа хаһаайыстабаҕа сыһыаннаах эт-үүт кэмбинээттэрэ. «Амга-Даймонд» алмаас кырыылыыр собуот (соторутааҕыта эстибитэ). «Холбос» диэн потребобщество улуустааҕы филиалыгар киирэр кулинария, бэкээринэ, халбаһыы уонна макарон оҥорон таһаарар сыахтар. «АммаДорСтрой» — суол тутар хампаанньа, типография, «Амма олоҕо» хаһыат, «Амма ТВ» кэпсиир-көрдөрөр хампаанньа. Улуус киинигэр «Сбербанк», «РосСельХозбанк», «Сахателеком», «Почта России» салаалара үлэлииллэр.

Дьоҕус бизнес (урбаан)

Урбаанньыттар сүрүннээн атыы-эргиэн уонна дьоҥҥо араас өҥөнү оҥорооһун тула үлэлииллэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ дьону таһыы өҥөтө сүрдээҕин кэҥээтэ, ону таһынан дьиэ тутуута, өрөмүөнэ, дьон аһыыр-сиир, сынньанар сирдэрэ эмиэ бааллар.

Үөрэхтээһин уонна наука

1868 с. Амматааҕы Преображенскай таҥара дьиэтигэр оскуола аһыллыаҕыттан ыла улууска үөрэҕирии историята саҕаланар. 1871 с. министэрскэй училище аһыллар, ол кэмнэргэ араас бэйэ бас-билэр оскуолалар аһыллаллар. 20 үйэ саҕаланыытыгар оскуолалар нэһилиэктэргэ аһыллан бараллар. Кырдьаҕас оскуоланан Амматааҕы Короленко аатынан 1-кы нүөмэрдээх оскуола буолар, 2008 с. 140 сыллаах үбүлүөйэ буолбута. 1940 с. улууска педкабинет аһыллар. Бу сылларга улууска оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин (оҕо саада) саҕаланар, саҕалыыр үөрэхтээһин (начальное образование) улуус бары дьонун хабар уонна 7 сыллаах үөрэхтээһиҥҥэ көһүү саҕаланар.

1950 сыллаахтан эбии уонна киэһэ үөрэнии тэнийэн барар. 1967 с. кулун тутар 23 күнүгэр улуус интелигенциятын 1-кы конференцията буолан ааһар. Көрүү-истии үлэтэ күүһүрэр, улуус үрдүнэн бүттүүн булгуччу орто үөрэхтээһини киллэрэргэ улахан үлэ ыытыллыбыт. 1970 сыллартан улууска республикатааҕы психология-медицина-педагогика хамыһыйата үлэтин саҕалыыр, күнүскү уонна кэтэхтэн үөрэтии тэриллибит. 1980 сыллаахха араас кинигэнэн хааччыйар отдел аһыллыбыт, педагогтары тохтоло суох үөрэтии систематын саҥардааһын саҕаламмыт. 1990—2000 сыллардаахха национальнай оскуолалары саҥардааһын Концепцията үлэҕэ киирбит, аныгы информация технологияларын киллэрии саҕаламмыт. 1991 сыллаахха улуустартан бастакынан психология-логопедия сулууспата аһыллыбыт. 1997 сыллаахха психология уонна көрүү-истии салаатыгар уларытыллыбыт. 1992 с. маҥнайгы ааҕар-суоттуур техника уонна информатика салаата аһыллыбыт (отдел ВТИ), 1997 с. көмпүүтэр киинигэр кубулуйбут. 1998 сылтан улуустааҕы үөрэх салалтатыгар инновация салаата үлэтин саҕалаабыт.

Билиҥҥи кэмҥэ муниципальнай үөрэх салалтатын систематыгар 18 оскуола, ол быыһыгар 1 пед. гимназия, 15 орто үөрэх, 1 сүрүн орто үөрэх, 1 коррекционнай интернат-оскуола, оҕолорго аналлаах 5 эбии үөрэх кыһата, ол быыһыгар О. П. Иванова-Сидоркевич аатынан Амматааҕы оҕо айар дьиэтэ, Абаҕатааҕы оҕо айар дьиэтэ, Н. Захаров-Сахаачча аатынан оҕо спордун оскуолата, ону тэҥэ 20 муниципалитет оҕо оскуола иннинээҕи тэрилтэлэрэ, 2 дьиэтээҕи оҕо саадын филиала. Улуус үрдүнэн 2 музыка оскуолата үлэлиир.

Оскуолаларга 3320 оҕо үөрэнэр, оҕо саадыгар 1308 оҕо сылдьар, эбии үөрэх кыһатыгар 4112. Үөрэхтээһин систематыгар 1042 педагог үлэлиир, ол быыһыгар 767 үөрэтээччи, 186 көрөр-харайар үлэһит (воспитатель), 89 эбии үөрэхтээһин педагога. Хаачыстыба өттүнэн: 60,5 % — үрдүк үөрэхтээх, 9,06 % — орто үөрэхтээх, ситэтэ суох үрдүк үөрэхтээх — 2,4 %. Салаайааччылар истэригэр үрдүк үөрэхтээхтэр 94,5 %, эбии үөрэх кыһатын салаайааччылара — 45 %, ситэтэ суох үрдүк үөрэхтээх — 10 %, орто анал үөрэхтээх — 45 %. Үрдүк категориялаах учуутал ахсаана — 199, бастакы категориялаах — 426. 4 аспирант, 9 тиксээччи, педагогика үөрэҕин кандидата — 4 (көмүскээбиттэр ахсааннара — 12). Улууска 2 учуутал «РФ үтүөлээх учуутала», 30 — «Бүтүн үөрэхтээһин бочуоттаах үлэһитэ», 2 — «СӨ үтүөлээх үлэһитэ», 29 — «Дьон үөрэҕириитин туйгуна», 178 — «СӨ үөрэҕириитин туйгуна», 3 — «Династия педагогов РС(Я)», 4 — «За гражданскую доблесть», 8 — «21 үйэ учуутала», 30 — «Учууталлар учууталлара» аатын ылбыттар.

1992 сылтан инновационнай сайдыы хаамыыта саҕаламмыт, «Үүнээйис» диэн сайыҥҥы саха-ниэмэс оскуолата, эдэр натуралист станцията, эдэр турист станцията уонна аныгы көрүҥнээх оскуолалар: Амматааҕы педгимназия, Абаҕатааҕы агрооскуола, Сатаҕайдааҕы лаборатория-оскуола. Билиҥҥи кэмҥэ 11 оскуола уонна 4 эбии үөрэх кыһата республикатааҕы эксперимент площадкатынан буолаллар. Улуустан 5 оскуола «Саха Саарыннара» диэн республикатааҕы оскуолалар ассоциациятыгар киирэллэр: И. И. Константинов — Дэлэгээт Уйбаан аатынан Сулҕаччытааҕы орто оскуола, Күннүк Уурастыырап аатынан Эмистээҕи орто оскуола, Прокопий Иосифович Караканов — Бурдук Проня аатынан Мээндигитээҕи орто оскуола, Алексей Евсеевич Кралин аатынан Абаҕатааҕы агрооскуола уонна Николай Егорович Иванов аатынан Бөтүҥнээҕи орто оскуола.

Оскуолалар толору тиhиктэрэ:

В. Г. Короленко аатынан 1 нүөмэрдээх Амматааҕы ОҮөО
С. Ю. Широких-Полянскай аатынан 2 нүөмэрдээх Амматааҕы ОҮөО
Л. В. Киренскэй аат. Амматааҕы лицей
Абаҕа Агротехнологическэй ОҮөТ
Алтан ОҮөО
Амма-Наахара ОҮөО
Бөтүн ОҮөО
Болугур ОҮөО
Маайа ОҮөО
Мээндиги ОҮөО
Соморсун ОҮөО
Сулҕаччы ОҮөО
Сатаҕай ОҮөО
Сэргэ-Бэс УҮөО
Чакыр ОҮөО
Чапчылҕан ОҮөО
Амма коррекциялыыр интернат-оскуола 8
Эмис ОҮөО

Амматтан уопсайа 83 учуонай төрүттээх (2009 с. туругунан), наука хайысхаларынан араардахха: 22 — педагогика, 9 — экономика, 9 — медицина, 8 — ветеринария, 7 — техника науката, 6 — физика уонна математика, 6 — филология, 4 — тыа хаһаайыстыба, 4 — биология, 2 — история уонна биирдии учуонай искусствоведение, культурология, социлогия уонна философия. Нэһилиэктэринэн ыллахха: Амма — Солобуодаттан — 22 киһи, Абаҕаттан — 11, Өнньүөстэн — 9, Эмистэн, Алтантан, Болугуртан — 4, Бөтүҥтэн — 3, Чакыртан, Покровкаттан, Сулҕаччыттан — 2, Соморсунтан — 1. 16 учуонай бэйэлэрин Аммаларбыт уонна Амманы кытта ыкса ситимнээхпит диэн ааҕыналлар.^[2]

Кэрэхсэбиллээх сирдэрэ

Харама хайа үрдүттэн көстүү

Амма өрүс элбэх киһи сэргиир сирэ баар, өрүс үөһэ Өнтө очуостара, Абаҕа таһыгар Харама Хайата, хайа эркинигэр дьахтар уонна оҕолор «сирэйдэрэ» көстөллөр. Сулҕаччы таһыгар суугунуур үрүҥ кумахтаах кытыл баар. Кытылларга дьэдьэн, сис хайаларга отон уонна сугун, үрүйэлэргэ хаптаҕас уонна моонньоҕон өлгөмнүк үүнэр сирдэрэ баар.

Улууска 72 история монумена, 2 археология монумена, 4 архитектура монумена бааллар.

Широких-Полянскай С. Ю. монумена. 1991 с. Эмис нэһилиэгин сиригэр «Хонкойуку» диэн сиргэ суол кытыытыгар туруоруллубута. Скульптор Пшенников К. Н. Бу манна Саха губерниятын уонна Хотугу кыраай сэбилэниилээх күүстэрин аатырбыт хамандыырын Сергей Юльевич Широких-Полянскайы 1922 с. өлөрдүү бааһырдыбыттара.

Амма сэлиэнньэтиттэн 12 км сиргэ нуучча биллиилээх суруйаачыта В. Г. Короленкоҕа аналлаах стелла турар. Бу сир суруйааччы Амма сирин-уотун кытта 1884 сыллаахха көстөн (сыылкаттан) дойдутугар төннөрүгэр быраһаайдаспыт сиринэн биллэр.

Короленко хайата. Амма өрүс хаҥас кытылыгар Хойудуку диэн сиргэ баар. Бу таастаах туой хайаҕа нуучча суруйааччыта Владимир Галактионович Короленко Амма солобуодатыгар көскө сылдьан (1881—1884 сс.) сынньанар эбит. Хайаҕа Корленко туттарбыт беседката турар. Манна олорон хартыыналары уруһуйдуур эбит, бу кэмҥэ хас да кэпсээни суруйбута («Сон Макара», «Марусина заимка»). Беседканы суруйааччы 150 сааһын бэлиэтээһин кэмигэр 2003 сыллаахха саҥаттан туппуттара.

Амма. Харама хайатыттан көстүү

Мэҥэ-Хаҥалас улууһун кытта быысаһыытыгар 1992 с. «Дорообо» алааска айанньыттар тохтоон сынньанар сирин туппуттара. Комплекс кэнниттэн үс нэһилиэк кэлэр: Эмис, Алтан, Сатаҕай.

Айылҕа харыстабыла, экология

Самаан сайын

Леспромхозтары тэрийиини уонна Амма уутун атын сиргэ быраҕыыны утарыы

XX үйэ 80-с сылларын бүтүүлэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ Амма кирсин айылҕатын баһылыырга анаммыт икки бырайыак баар буолбута. 1986 с. ССРС Ис дьыалатын министиэристибэтин капитальнай тутууга управлениета «Схема освоения лесосырьевой базы в ЯАССР, закрепленной за МВД СССР» диэн бырайыагы бигэргэппит, онно үс леспромхуоһу (ЛПХ) арыйар туһунан суруллубут: Кураанахтааҕы, Модуттааҕы, Үөһээ Амматааҕы 1,7 мөл.м3 маһы сылга кэрдэр былааннаах, 2439,1 тыһ. га иэннэх сиргэ. 1987 с. ССРС Гослесхоһа П/Я Р-6516 тэрилтэҕэ Амма үөһээ тардыытыгар баар Алдан уонна Томмот сирдэригэр баар лесосырьевой баазаларын 113 сылга болдьохтоон биэрбит. Саха АССР ойуурун хаһаайыстыбатын Министиэристибэтэ уопсайа 2,5 мөл гаалаах үс сиргэ тыаны кэрдэри көҥүллээбит (Федоров, 1996).

1988 с. сааһыгар ССРС уонна РСФСР Миниистирдэрин Сэбиэттэрэ № П. П. 5118, 3053-48 сорук туруораллар — «Амма-Таатта-Суола» водовод туһунан.

1988 с. ыам ыйыгар ССРС Минводхоһа уонна Госагропрома «Якутгипроводхоз», «Росгипроводхоз» институуттарга «Технико-экономическое обоснование (ТЭО) орошения, обводнения земель и водоснабжения населенных пунктов Чурапчинского, Алексеевского и Мегино-Кангаласского районов Якутской АССР» диэн ааттаах докумуонну оҥороллоругар садаанньа түһэрэллэр. ТЭО болдьоҕо — 1988 г. ахсынньыта, тутуу болдьоҕо — 1991 с., сыаната — 232,61 мөл солк. (Федоров, 1996).

1988 с. ыам ыйын 26 күнүгэр ССКП Обкома ноуука, тутуу, бырайыак тэрилтэлэрин водовод ТЭО-тын оҥорууну түргэтэргэ диэн уураах ылар.

Өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бу икки бырайыак тула мөккүөр тахсар. 1988 с. олунньу 1 күнүгэр суруйааччы, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата Васильев В. Е. — Харысхал «Топором по красавице Амге» диэн ыстатыйа суруйар. 1988 с. олунньу 18 күнүгэр Биология институутун үлэһитэ Бойченко А. М. «Рубить ли лес?» диэн ааттаах ыстатыйатыгар Амма үөһээ тардыытыгар ЛПХ тутар омсолооҕун этэр. 1988 с. муус устар 24 күнүгэр ученай-филолог Фомин М. М. «Беды красавицы Амги» ыстатыйаны таһаарар. Бу дьон техногеннай бырайыактартан бастакынан Амманы көмүскүүргэ туруммуттара.^[3].

Бу кэнниттэн бэчээккэ 120-чэ ыстатыйа тахсар. Былааһы кытта кэпсэтии саҕаланар. Амма улууһугар үлэни сүрүннүүр соруктаах анал «Амма» диэн ааттаах кэмитиэт тэриллэр.

Билиҥҥи экология

2008 с. муус устарыгар конференция ыытыллыбыт «Экологические проблемы МР „Амгинский улус“ и пути их решения». Манна Амма бөһүөлэгэр уонна Бөтүҥҥэ өрүс кытылы суурайыытын түмүгэр былыргы дьон уҥуохтара тахсыытын, Чакырга ойуурга баар термокарст күөллэрэ суох буолууларын тула кэпсэтии барбыт^[4].

Улуус сиригэр Амма диэн ааттаах эркээйи сир баар.

Итэҕэл

Сүрүн олохтоох дьонун итэҕэлэ — саха төрүт итэҕэлэ.

Амматааҕы Преображенскай таҥара дьиэтэ

Саха Сиригэр христианнар итэҕэллэрэ тарҕаныаҕыттан ыла Амма-Солобуодатыгар 1680 сыллаахха таҥара дьиэтин туппуттара. 1723 с. ол дьиэ умайбыт, 1724 с. ахсынньы 10 күнүгэр Иркуускайдааҕы епископ III-үс Иннокентий саҥа таҥара дьиэтин тутарга уураах таһаарбыт, сотору кэминэн туттарбыт дьиэтэ кэхтибит, онон 1819 с. эмиэ саҥа дьиэни туппуттар, ол дьиэ 1935 с. умайбыт. Билигин Аммаҕа Преображенскай таҥара дьиэтин чочуобуната турар.

Амма улууһугар сыһыаннаах биллэр дьон

Амма — аатырбыт биир дойдулаахтарынан биллэр: олоҥхоһуттар — Тимофей Васильевич Захаров-Чээбий, Устин Гаврильевич Нохсоров, Екатерина Егоровна Иванова, Социалистическэй Үлэ Дьоруойдара: академик — Леонид Васильевич Киренскэй, сүбэ бэрэсэтээтэлэ — Анна Михайловна Васильева, аатырбыт ыанньыксыт — Петр Ионович Яковлев, сылгыһыт — Тимофей Спиридонович Лукин, дьон поэта — Күннүк Уурастыырап, дьон ырыаһыта, мелодист — Ольга Петровна Иванова-Сидоркевич, самодеятельнай композитор, Саха АССР дьон артыыһа, «Дэгэрэҥ ырыа» олохтооччута — Христофор Трофимович Максимов, бастакы учуонай-чинчийээччи, Саха сирин уонна Сибиир фольклорииһа, биллэр этнограф — Виктор Николаевич Васильев, Ил Түмэн дьокутаата — Дмитрий Федосеевич Наумов, СГУ проректора, математик — Екатерина Семеновна Никитина, талааннаах ырыаһыт — Екатерина Захарова (Саха күөрэгэйэ), Арассыыйа уонна Саха АССР үтүөлээх артыыстара — ини-бии Матвей уонна Федор Лобановтар, самодеятельнай композитордар: Клавдия Онуфриева, Валерий Ноев, Арассыыйа уонна СӨ үтүөлээх артыыһа Нина Чигирева, опера артыыһа, ырыаһыта Айталина Адамова, Лена Өрүс Борокуоттарын Холбоһук Тэрилтэтэ (нуучч. — ЛОРП) ген. директора — Леонид Евгеньевич Чистяков.

Леонид Васильевич Киренскэй

Афанасьев Николай Егорович
Киренскэй Леонид Васильевич
Күннүк Уурастыырап
Окороков Гаврил Гавриилович
Васильев Виктор Николаевич

Өссө маны көр

Амма бөһүөлэк
Амма өрүс
Амма улууһун Ытык гражданнара
Амма улууһун үтүөлээх дьонноро

Быһаарыылар

↑ Геральдикум
↑ В. В. Федоров, Г. А. Захарова, П. И. Емельянова. «Развитие научной мысли в Амге»// Дь.: «Бичик», 2009
↑ К истории формирования общественной экологической безопасности. Архыыптаммыт 2006, Сэтинньи 9 күнүгэр. В. В. Федоров
↑ «СахаЭкос» хаһыат, 1 №, 2009