Нам улууһа
Нам — Саха сирин улууһа.
Нам улууһа Намский улус | |
Гиэрбэтэ![]() |
Былааҕа![]() |
Дойду | ![]() |
![]() | |
Улуус киинэ | Нам |
Иһигэр киирэллэр | 20 олохтоох тэриллии |
Улуус баһылыга | Атласов Александр Павлович |
Сурукка киирбитэ | 1800? |
Иэнэ | 11,9 тыһ. км² |
Кэм зоната | MSK+6 (UTC+9, сайын UTC+10) |
Официальнай ситим-сир |
География
уларыт- Сирин иэнэ: 11,9 тыһ. кв. км.
- Сытар координаталара: ?
- Дьокуускайтан ырааҕа: сиринэн 84 км, уунан 96 км.
- Сыл орто температурата: 10,7 кыраадыс тымныы.
- Тохсунньу ый орто температурата: 43,7 кыраадыс тымныы
- От ыйын орто температурата: 18,3 сылаас
- Сылга самыыр түһүүтүн орто кээмэйэ: 187 мм.
Демография
уларытАдминистрацияларынан араарыы
уларыт# | Нэһилиэктэр | Кииннэрэ | Кыра
бөһүөлэктэр |
Улуус
кииниттэн, км |
Почта
индекса |
Нэһилиэнньэ
ахсаана (2007 сыл) |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Ленскэй | Нам, улуус киинэ | 0 | 9138 | ||
2 | Хамаҕатта | Кириэс-Кытыл | 5 | 1587 | ||
3 | Хатыҥ-Арыы | Аппааны | Кыһыл Дэриэбинэ | 4 | 1556 | |
4 | Бастакы Хомустаах | Кыһыл Сыыр | 22 | 1392 | ||
5 | Хатырык | Столбы | 35 | 1088 | ||
6 | Үөдэй | Ымыйахтаах | 32 | 1134 | ||
7 | Модут | Тумул | 20 | 959 | ||
8 | Граф Биэрэгэ | 7 | 931 | |||
9 | Партизан | Партизан | 17 | 903 | ||
10 | Иккис Хомустаах | Хатас | Воин, Тараҕай Бэс, Үүнэр Олох | 15 | 672 | |
11 | Бөтүҥ | Бүтэй Үрдэ | 11 | 549 | ||
12 | Көбөкөн | Харыйалаах | 50 | 535 | ||
13 | Түбэ | Булуус | 77 | 425 | ||
14 | Никольскай | Никольскай | 10 | 373 | ||
15 | Салбаҥ | Хоҥор Биэ | 72 | 321 | ||
16 | Арбын | Сыгыннаах | 75 | 288 | ||
17 | Таастаах | Өргөлөөх | 65 | 270 | ||
18 | Искра | Күрэҥ Ат | 25 | 203 | ||
19 | Фрунзе | Фрунзе | 42 | 147 | ||
20 | Маймаҕа | Маймаҕа | 42 | 157 | ||
Барыта | 22 728 |
Салалта
уларытБаhылык — Альберт Иннокентьевич Ильин
Экономика
уларыт- Экологическай-экономическай оройуона: Киин улуус, алаас-тайҕа
- Дьарыктанар эйгэтэ: тыа хаһаайыстыбата, сүөһүнү иитии
Улуус Өлүөнэ өрүс ортотун диэккиннэн икки өттүнэн тайаан сытар. Улууска икки Эркээйи Сир баар: «Белоозерскай» уонна «Харбаайы». «Белоозерскай» төрүттэммит сыла 1974, иэнэ 636 кв. км. «Харбаайы» төрүттэммит сыла 1996, иэнэ 326 кв. км. Улууска «Кэҥкэмэ» диэн оҕо экологическай парката баар.
Tуризм
уларытТранспорт
уларытУлуус киинэ Саха Сирин киинин Дьокуускайы кытта оҥоһуулаах асфальт суолунан холбонон турар. Өрүс үрдүгэр олорор нэһилиэктэр сайын таһаҕастарын уу суолунан таһаллар, биирдиилээн хаһаайыстыбалар мотуоркалаах буолаллар.
История
уларыт- Төрүттэммит сыла: 1930 сыл олунньу 10 күнэ
Улуус аата
уларытЭдуард Карлович Пекарскай Байаҕантай киһитэ П. Е. Готовцев 1893 с. суруйбутугар олоҕуран, Нам — Омоҕой сиэнэ, Аан Эрэһэ ойуун уола этэ диэбит. Сэһэн Боло 1935 с. итиннэ дьүөрэлэтэн суруйбут: "Омоҕой Баайы кытта кэлсибит Аан Эрэһэ ойуун диэн баарыттан Нам диэн төрүөн, кинилэр билиҥҥи Нам сиригэр олохсуйаллар"[1]
Историк Василий Николаевич Иванов 1642 сыллааҕы биэрэпис матырыйаалларын үөрэтэ сылдьан, Нам буолаһыгар Нам уолаттара Ибей Намов уонна Мымах Намов диэннэр баалларын булбут. Мымах диэн кинээс олоро сылдьыбыт. Кини аҕата Нам диэн ааттаах киһи эбит.
Филолог Ньургун Михайлович Иванов быһаарыытынан, Нам диэн аат монгол тылыттан төрүттээх, «намыһах, намтал; чуумпу, холку, намыын» диэн суолталаах. Багдарыын Сүлбэ онтон сиэттэрэн, «Нам оҕонньору дьоно холкутун, намыынын бэлиэтээн, хайҕаан, итинник ааттаабыт буолуохтарын сөп»[2] диэбитэ.
Биллиилээх дьон
уларытНамтан төрүттээх биллэр дьон:
- Максим Кирович Аммосов — саха норуотун чулуу уола.
- Винокуров Илья Егорович — уһулуччулаах государственнай уонна политическай деятель.
Нам улууһуттан тахсыбыт талааннаах дьон:
- Таллан Бүрэ
- П. П. Ядрихинскай — Бэдьээлэ норуот ырыаһыта, олоңхоһута
- Олоңхоһут Е. Г. Охлопков
- И. Д. Винокуров — Чаҕылҕан
- Н. М. Рыкунов
Худуоһунньуктар: Е. М. Шапошников, Е. С. Сивцев, В. С. Парников, В. В. Петров, А. Е. Евстафьев, Е. Н. Винокурова, А. И. Лукин.
Самодеятельнай композитор Винокуров Захар Порфирьевич.
Искусство, култуура
уларытТүмэллэр, өйдөбүнньүктэр
уларыт- Нам уус-уран түмэлэ (678380, Нам с., уул. Советская, 5)
Үөрэҕирии
уларыт
== Араас == спорт Сардана Осипова диэн спортсменка баар ди граф бижрэгиттэн төрүттээх улахан биллиилээх спортсмен аан дойду кубогын хаһаайката европа чемпионката Россияттан бастакы Арнольд классик чемпионскай курун хаһайката АХШ уонна Бразилияҕа россия чемпионката уонна элбэх төгүллээх республиканскай всероссийскай чемпион ити мас рестлинҥа аны армрестлин европа 5 төгүллээх чемпиона аан дойду рекордсменката аан дойду 3 миэстэлээҕэ маска севернай америка чемпиона калифорния чемпиона маска рф маастара армрестлинҥа норуоттар икки ардылаах маастар вольнай борьбааҕа дьахталларга россия 5 мижстэлээҕэ всероссийскай сибирьскэй күрэхтэр элбэх төгүллээх кыттыылааҕа
Туттуллубут литература
уларыт- ↑ Сэһэн Боло. «Лиэнэҕэ нуучча кэлиэн иннинээҕи саха олоҕо». — Дьокуускай, 1938 — 5-7696-0466-2
- ↑ Багдарыын Сүлбэ: «Улуустар ааттара». — Дьокуускай, 2001. — 89 с.
Ыйынньыктар
уларыт- http://www.sitc.ru/monitoring/nam/index.shtml Архыыптаммыт 2003, Алтынньы 28 күнүгэр.
Бу Нам улууһун географиятыгар сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |