Васильев Виктор Николаевич

Виктор Николаевич Васильев (10.11.1877—1930) — этнограф.

Олоҕун олуктара

1877 сыл сэтинньи 10 күнүгэр Амма солобуодатыгар төрөөбүтэ. Көскө кэлбит Николай Васильевич уонна олохтоох бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. Оҕо эрдэҕинэ дьиэлэригэр Аммаҕа көскө кэлбит элбэх биллиилээх дьон ыалдьыттыыр эбит: Короленко, Папин, Натансон уо. д. а. Кэлин кэлбит сыылынайдар Говорухин, Надеин уонна Филиппов кини бастакы учууталлара буолбуттар. Биэс сааһыгар Виктор Николаевич ийэтэ өлөр, 11 сааһыгар аҕата, онон кинини эбээлээх эһээтэ Немчиновтар көрбүттэр. Аҕата өлбүтүн кэннэ кинини Амматааҕы таҥара дьиэтин оскуолатыгар үөрэттэрэ биэрбиттэр, онтон кэлин саха миссионерскай оскуолатыгар. Кэлин Дьокуускайдааҕы духовнай училищеҕа көһөрүгэр үктэл буолбут, ол кэннэ өссө духовнай семинарияҕа, тиһэҕэр семинария инспекторын кытта биир тылы булбакка үөрэҕин бүтэрбэтэх. 1898 с. Васильев Иркутскай к. көһөр уонна 1900 сылга диэри Иркутскай уонна Байкал уҥуор («Забайкалье») икки ардыгар «Восточное Обозрение» хаһыакка корреспонденныы уонна учуутааллыы-учууталлыы олорбут.

1900 с. В. Н. Васильев Сибииртэн бастаан Москваҕа, онтон Петербурга университтарыгар туттарса барбыт, ол гынан баран орто үөрэх диплома суох буолан кыайан киирбэтэх. Харчыта суох буолан үлэ көрдүүргэ күһэллибит, ону Петербургдааҕы Хонтуруол Палататыгар булбут. 1903 с. политика дьыалатыгар тутуллубут уонна Петропавловскай кириэппэскэ хаайыллыбыт (дьыалатын 1904 сылга сабыахтарыгар дылы). Хаайыыттан тахсаат, Хатаҥҥа (нууч. Хатанга') туруммут. Билимнэр Академияларын экспедициятыгар наймыласпыт, 1905 сыллаах дьайыылар кэмнэригэр туруммуттар. Кини соруга — этнографическай коллекцияны толоруу. Мантан ыла кини санаатын тосту уларыппыт уонна этнографиянан дьарыктанарга олоҕун анаабыт. Кини үлэтэ Петербурдааҕы университекка туттарсан киирэргэ олох буолбут, кэлин Практическай Восточнай Академия студена буолбут, ону элбэхтэ экспедицияҕа сылдьар буолан, хомойуох иһин, бүтэрбэтэх.

Хатаҥнааҕы экспедицияҕа кини этнография өттүнэн Дьөһүөй, Яконда күөллэрин, Хотуйаны кытта Мойуора (Хатаҥҥа) уонна Анаабыр өрүс сүнньүн чинчийбит. Манна өссө тоҥустар, дьөһүөй сахалар уонна долганнар истэригэр коллекция хомуйуутунан дьарыктаммыт. 1906 сыллаахха В. Н. Васильев Турухаан кыраайыттан Бүлүү өрүс устун Дьокуускайга дылы устубут, ааранан коллекциятын толорбут. Дьокуускайга кэлээт 4 ый буолан баран, МАЭ ыйааҕынан аны Владивосток нөҥүө Камчаткаҕа ыыппыттар. Бу айан киниттэн тутулуга суох сылтаҕынан табыллыбатах. Камчаткаттан Петербурга төннөөтүн кытта МАЭҕа штат сотруднигынан талыллыбыт, онно дьэ хомуйбут коллекциятын сааһылаабыт уонна бэлиэтээбит.

1908 с. В. Н. Васильевы этнография Түмэлэ эмиэ коллекция толоро диэн сыаллаах-соруктаах хараҕастарга уонна сойотторго ыыппыт. Бу сырыы Бирюса, Ийа, Уд уонна Ока өрүстэри, Тункин оройуонун, Косогол уонна Ильчир күөллэри, Саян сис-хайатын, Урааҥхай кыраайын, Монголияҕа хотугулуу-арҕаа баар Теса өрүс тардыытын хаппыт. Бу икки норуоттан ураты өссө монголлары уонна тункин буряттарын үөрэппит. Сырыы түмүгүнэн сойоттар, карагастар уонна кыратык монголлар тустарынан хомуллубут коллекция буолар.

Сибииртэн төннөөт, оччотооҕу түмэл директора Радлов мэктиэлээһининэн Германияҕа Лейпциг куоракка баран чааһынай Александер быыстапкатын оҥорбут (кинилэр харчыларыгар хараҕас-сойуоттааҕы экспедиция табыллыбыт).

1910 с. В. Н. Васильев Нуучча Түмэлин Этнография салаатыгар үлэҕэ киирэр уонна тутатына Амур өрүс уонна Сахалин арыыга олорор гиляк омуктарга командировкаҕа барар. Сылтан өр уһуннаах экспедицияҕа Татар кытылын, Нуучча Сахалинын барытын, Амур өрүс төрдүн хомотун, Дьол хомотун, Амур өрүс төрдүттэн Амгунь өрүс түһүүтүгэр дылы, Амгунь түһүүтүн уонна Орель күөлүн хаппыт. Ити айан түмүгүнэн Сахалиҥҥа олорор орок омук туһунан уонна аҕыйах ахсааннаах Амур өрүс төрдүгэр олорор негидаль омук туһунан баай коллекция хомуллубут.

1912 с. Васильев ити түмэл ыйааҕынан саҥа айаҥҥа туруммут. Бу сырыыга Япония хоту өттүгэр, Иезо арыыларыгар уонна Сахалин арыы дьоппуоннар бас билэр аҥарыгар. Ити айан түмүгүнэн музей коллекцията аайын норуот тэриллэринэн баараҕайдык туолбут.

1913 с. түмэл салаатынан Семипалатинскай уобалас кыргыыстарыгар кылгастык айаннаан кэлбит, ол түмүгүнэн норуот олоҕун-дьаһаҕын туһунан кыра коллекция баар буолбут.

1914 с., империалистар сэриилэрэ саҕаланыаҕыттан, араас экспедициялар уонна научнай айаннар тохтотуллубуттара. В. Н. Васильев сэрии фронугар Сибиирдээҕи эмтиир-баайар этэрээтигэр кыттыһар. Галицияҕа — Карпаат өттүгэр, Львов, Миколаево, Сколе, Стрыя, Волочиска уо. д. а. куораттарыгар үлэлиир. 1916 с. уонна сэрии бүтүөр дылы В. Н. Васильев Турциятааҕы Армения Земгар инженер-тутуу дружинатыгар кыттыһар, ол дружина Карс, Эрзерум, Эрзинджалана уонна Трапезунд оройуоннарыгар турар. Онно сырыттаҕына 1917 с. олунньутааҕы революция буолар. Кэлин, наука үлэтэ Петроградка тохтообутун туһунан сурахтар тарҕаммыттарын кэннэ, В. Н. Васильев Сибииргэ үлэ көрдүүргэ сорунар, онтон саҕалаан бэрт өр ыарахаттары көрсен олус сордоммут.

1918 - 1923 Виктор Николаевич араас дуоһунастарга үлэлээбит: плеҥҥа түбэспит байыаннайдар Центральнай кэмитиэт уполномоченнайынан, Колчак кэмигэр тэриллибит Севморпуть комитетын дело тэрийээччитинэн. Ити кэмитиэти кытта 1919 Иркутскай куоракка эвакуацияламмыт, 1920 сыллаахха төттөрү Омскайга көһөрүллүбүт. Ол кэннэ Ангарскай оройуон тимир уһаарар собуоттарын правлениятыгар, Сибиирдээҕи Тыа Хаһаайыстыба институтугар, Сибиирдээҕи курортар управлениятыгар уонна Омскайдааҕы Транспорт потребителлэрин обществотыгар үлэлээбит.

Ону тэҥэ общественнэй үлэни эмиэ толорор эбит. 1917 күһүнүттэн 1918 кулун тутарыгар дылы Трапезунд таһыгар баар Оф куорат исполнительнай комитет чилиэнинэн уонна Сибиирдээҕи курортар управлениятыгар үлэһиттэр уонна рабочайдар месткомнарын председателинэн үлэлээбит.

1923 бары сору көрсөн баран Виктор Николаевич дьэ наука уонна музей үлэтигэр төннүбүт, Омскай куорат Арҕаа-Сибиирдээҕи кыраай музейыгар этнография отделын сэбиэдиссэйинэн уонна директор солбуйааччытынан үлэҕэ киирбит. 3,5 сыл музей сөргүтүүтүгэр уонна кэҥэтиитигэр сүрдээх тыҥааһыннаахтык үлэлээбит. Ол быыһыгар рабфаковецтарга, олохотоох педагогтарга уонна д.а. Сибиир историятын туһунан лекциялары, рабочай кулууптарга дакылаат ааҕар эбит.

1926 Наукалар Академиятын тэрийэр Саха Сиринээҕи экспедициятыгар кыттыһарга ыҥырыытынан Ленинградка төннүр кыахтаммыт. 10 сыл суоҕун түмүгэр араас экспедицияларга хомуйбут матырыйааллара, дневниктэрэ библиотекатын кытта букатыннык сүппүтүн билбит. Ленинградка саҥа өр сыллаах экспедиция быһаарыллыбыт. Виктор Николаевич Саха сирин Алдан-Майа оройуонун уонна Уһук Илин кыраай Айаан-Охотскай оройуонун тоҥустарын этнографияларын үөрэппит. Ону таһынан Якутстат олохтоохтор ахсааннарын ааҕар туһунан заданиетын толорбут. Үлэ түмүгүнэн бэрт элбэх этнография, демография уонна экономика матырайаалларын хомуйбут, оройуон сайдыытыгар уонна саҥа кэмҥэ олохсуйуутугар сыһыаннаах матырыйааллары.

1928 күһүнүттэн В.Н. Васильев МАЭ Сибиирдээҕи отделыгар штаттан ордук киһинэн үлэлээбит. Өлүөн аҕыйах ый иннинэ Э.К. Пекарскайы чахчытынан солбуйан олорбут.

1930 сыллаахха сэтинньи 12 күнүгэр өлбүт.

Сигэлэр

Биография Виктора Николаевича Васильева (1877—1930)(нууч.)

Бу киһи туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.