1926 сыл

1926 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 5 — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкомын бюрота "Балаҕаны хотонтон араарар туһунан" уураах таһаарбыт.
• Тохсунньу 23 — Ньылхаҥҥа Бары тоҥустар иккис сийиэстэрэ арыллыбыт. Манна Саха АССР дьокутааттара кыттыыны ылбыттар. Сүрүн ырытыллыбыт боппуруос: тоҥустар уонна сэбиэскэй былаас. Саха хомуньуустара бу иннинэ саҕаламмыт тоҥус бастаанньатын уҕарыта сатаабыттар, тоҥустар буоллаҕына сэбиэскэй былаас туох да үчүгэйи аҕалбата диэн санааларын уларыппатахтар.

Олунньу

• Олунньу 1 — Киргизскай АССР төрүттэммит.

• Олунньу 26 — Баку куоратыгар Бүтүн Союзтааҕы тюркологтар съездтэрэ саҕаламмыт, кулун тутар 6 күнүгэр түмүктэммит. Бу съезкэ чуолаан түүр омуктарын суруктарын-бичиктэрин уонна литэрэтиирэлэрин сайыннарыыга болҕомто уурбут. Съезкэ Саха сириттэн Исидор Барахов, Анемподист Софронов уонна Георгий Сивцев кыттыбыттар.

Кулун тутар

• Кулун тутар 2 — ССКП Саха сиринээҕи обкуома Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай кинигэ кыһатын тэрийэр туһунан быһаарыы ылыммыт, бу быһаарыы САССР бырабыыталыстыбатын от ыйын 30 күнүнээҕи уурааҕынан (М. Аммосов илии баттааһыннаах) олоххо киирбитэ. Кыһа кэлин 90-с сылларга "Бичик" диэн ааттаммыта, 2021 сыллаахха "Айар" диэн буолбута.
• Ыам ыйын 12 — Польшаҕа переворот буолбут, Польша урукку Начальнига (1918-22 сс. дойду баһылыга), кэлин аармыйа генштабын салайааччыта, маршал Юзеф Пилсудскай былааска төттөрү кэлбит, авторитарнай режими олохтообут.
• Сайын — Незаметнай бириискэҕэ маҥнайгы драга үлэҕэ киирэр.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 12 
  • Польшаҕа переворот буолбут, Польша урукку Начальнига (1918-22 сс. дойду баһылыга), кэлин аармыйа генштабын салайааччыта, маршал Юзеф Пилсудскай былааска төттөрү кэлбит, авторитарнай режими олохтообут.
  • Италияҕа тутуллубут Norge дирижабль Хотугу полюс үрдүнэн көппүт бастакы аал буолбут.

Алтынньы

• Алтынньы 14 — "Чолбон" сурунаал маҥнайгы нүөмэрэ тахсыбыт. Сурунаал аата хаста даҕаны уларыйа сылдьыбыт: 1930-1937 сc. — "Кыһыл ыллык", 1938-1940 сc. — "Художественная литература", 1940-1998 сc. — "Хотугу Сулус", уонна 1999 сылтан ыла "Чолбон" диэн бастакы аата төннөрүллүбүт. Маны таһынан 1956 сылтан ыла "Хотугу Сулустан" нууччалыы "Полярная звезда" сурунаал туспа барбыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 2 — саха тылынан тахсар уус-уран литэрэтиирэ сурунаала "Чолбон" төрүттэммит. Саха АССР обкуомун бүрүөтүн 107 нүөмэрдээх боротокуолугар олоҕуран "Саха омук" култуура-сырдатар уопсастыба уонна Үөрэҕирии, доруобуйа харыстыабылын наркоматын кыттыгас таһаарыыларын быһыытынан олохтоммута. Төрүттээччилэринэн суруйааччы Алампа (сурунаал бастакы эрэдээктэрэ), литэрэтиирэ кириитигэ Василий Леонтьев, тылбаасчыт Алексей Бояров буолбуттара.
• Сэтинньи 10 — 24 саастаах ВКП(б) Верхоянскай уокуруктааҕы кэмитиэтин сэкиритээрэ Афанасий Новгородов, кэлин биллиилээх учуонай буолбут. Бастакы уокуруктааҕы ВКП(б) конференциятын тэрийэн сэтинньи 10-18 күннэригэр ыыппыта.

Ахсынньы

• Ахсынньы 6 — Саха АССР Үөрэх уонна Доруобуйа харыстабылын наркоматын дьаһалынан Саха национальнай труппатын оннугар Саха судаарыстыбаннай национальнай тыйаатыра тэриллибит.

• Ахсынньы 17 — ССРС-ка бастакы бүтүн сойуустааҕы биэрэпис саҕаламмыт. Саха АССР-га усулуобуйа ыараханын иһин биэрэпис киин оройуоннарга саас, онтон хоту оройуоннарга күһүн биирдэ түмүктэммитэ.
• Ахсынньы 26 — Төмтөөн оройуонун бастакы сийиэһэ буолбут. Олохтоохтору сэбиэскэй былаас соруктарын кытта аан бастаан билиһиннэрбиттэр. 13 киһилээх ситэриилээх кэмитиэт (исполком) талыллыбыт, кини иһигэр үс хамыыһыйа баар буолбут: санитарнай, пожарнай уонна сыана хамыыһыйата.
• Ахсынньы 29 — Төмтөөн оройуона тэриллибитэ, киинэ Якут диэн суол станциятыгар буолбута (1927 сыллаахха улуус киинэ Нагорнай бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ).

Төрөөбүттэр

• Каратаев Василий Осипович (1926 — 1980), олоҥхоһут.
• Новгородцев Павел Андреевич — Социалистическай Үлэ Геройа.
• Олунньу 15 — Михаил Тарабукин — биллиилээх сылгыһыт, Уус-Алдан улууһун Тиит Арыы нэһилиэгин Ытык олохтооҕо, Аҕа дойду улуу сэриитин кытыылааҕа.

• Кулун тутар 24 — Попова Марина Константиновна — ырыаһыт, Саха АССР норуот артыыһа.
• Муус устар 3 — Луконина Воля Анфимовна — Социалистическай Үлэ Геройа, геолог.

• Муус устар 21 — Елизавета II, 1952 сыллаахтан Улуу Британия ыраахтааҕыта

• Ыам ыйын 5 — Сыромятников Георгий Саввич (05.05.1926—02.02.1991) — литературовед, литератураны ырытааччы.
• Атырдьах ыйын 29 — Маркин Сергей Николаевич, 1979 — 1989 сыллардаахха Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
• Алтынньы 6 — Сергеев Михаил Семенович — Социалистическай Үлэ Геройа.
• Алтынньы 14 — Осипов Николай Федотович — Чоомуут, ырыаһыт, оһуокайдьыт.
• Сэтинньи 30 — Каримова Салима Сафиевна — Социалистическай Үлэ Геройа, геолог.

Өлбүттэр

• Голубев Александр Ефимович - медицина доктора, гистология профессора, Саха сиригэр XIX үйэҕэ быраастаабыт киһи.
• Бэс ыйын 6 — Москуба куоракка саха литератууратын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, поэт, философ Өксөкүлээх Өлөксөй ыалдьан өлбүт.
• От ыйын 23 — Виктор Васнецов (1848 төр.) — нуучча худуоһунньуга уонна архитектора. Устуоруйаҕа уонна фольклорга олоҕуран суруйбут хартыыналарынан биллэр.

Литература

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.