Сыллар
1921 1922 1923 192419251926 1927 1928 1929
Уоннуу сыллар
1890-с 1900-с 1910-с1920-с1930-с 1940-с 1950-с
Үйэлэр
XIX үйэXX үйэXXI үйэ

1925 сыл.

Туох буолбута

уларыт

Тохсунньу

уларыт
  • Тохсунньу 3 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюрота "Саха омук" уопсастыба маассабай үлэ ыытар киэҥ организацияттан культуура-билим өттүгэр үлэлиир дьоҕус уопсастыбаҕа кубулутарга уурбут. Төрүөтэ диэн национальнай интеллигиэнсийэ культурнай-сырдатар үлэтин советизациялыырга сыалын-соругун "Саха омук" уопсастыба толорбут, онтон саҥа үөскээбит сэбиэскэй олоххо-дьаһахха маннык уопсастыба бэлиитикэ өттүттэн наадата суох эбит.
  • Тохсунньу 21Япония Сэбиэскэй Сойууһу билиммит. Дьоппуон сэриилэрэ Хотугу Сахалинтан таһаарыллыбыттар.

Олунньу

уларыт
  • Олунньу 22 — Монголияҕа харчы реформатын ыытыы туһунан уураахха «төгрөг» (төгүрүк, тугрик) диэн ааттаах национальнай валюта киллэриллибит.
  • Олунньу 23Кыыс сулуута көннөрү быраап (обычное право) института буоларын быһыытынан Саха сиринээҕи Толоруулаах киин кэмитиэт (ЯЦИК) "Саха АССР-га кыыс сулуутун (кийиит төлөбүрүн) бобор туһунан" уураах таһаарбыт.
  • Олунньу 26РСФСР-га Коми-Пермяк уокуруга тэриллибит. Бу уокурук 2005 сыл ахсынньы 1 күнүгэр Пермь уобалаһыгар холбоммута, Пермь кыраайа үөскээбитэ.

Кулун тутар

уларыт
  • Кулун тутар 3 — РКП (б) уонна космомол Тааттатааҕы ячейкалара бэйэлэрин холбоһуктаах мунньахтарынан учуутал Василий Софроновы (1882-1928) Үлэ Дьоруойа оҥорорго уураах таһааран туруорсубуттар. Бу киһи суруйааччы Аалампа улахан убайа этэ, үлэтин 1904 с. Кириэс Халдьаайы оскуолатыттан саҕалаабыта. Кэлин Чычымах, Чөркөөх, Ытык Күөл оскуолаларыгар ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.
  • Кулун тутар 12 — Халымаҕа сэбиэскэй былааһы олохтообут кэлии этэрээт хамандыырын венгр Эрнст Светеһы Томтортон Дьокуускайга баран истэҕинэ Бүрүгээндэ үрэҕэр бастаанньыстар 65 киһилээх этэрээттэрэ тоһуурга түбэһиннэрэн өлөрбүттэр.
  • Кулун тутар 14Семен Новгородов салайааччылаах сэбилэниилээх бөлөх соһуччу Булуҥу ылбыта. Уокурук 5 салайааччытын сууттаан, ол иһигэр Илья Винокуровы, ытарга уурбуттара. Ол эрэээри олохтоохтор туруорсууларынан хаайыллыбыт дьону барытын босхолуурга күһэллибиттэрэ. Босхоломмут дьон тута кистэлэҥ этэрээт тэринэн 14-с сууккаларыгар былаастарын төннөрбүттэрэ. Бастаанньаһыттар икки салайааччылара Михайлов уонна Слепцов ытыалаһыыга өлбүттэрэ, атыттарын ,эмиэ олохтоохтор туруорсууларынан,сааларын-сэптэрин былдьаан баран, дьиэлэригэр ыыппыттара. Бастаанньаһыттар сүрүн салайааччылара С. Т. Новгородов эмиэ ыытыллыбыта уонна дойдутугар Верхоянскайга тиийбитэ (онно өлбүтэ). Мантан сылтаан Винокуров уокурукка байыаннай этэрээт тэрийбитэ, бэйэтэ онно начааллынньыктаабыта. Ол этэрээтэ нөҥүө 1926 сыллаахха ,аны Храповицкай диэн ыраахтааҕы эппиһиэрин бөлөҕө саалаах-саадахтаах кэлбитин хаан тохтуута суох тохтоппута.

Муус устар

уларыт
  • Муус устар 7Саха АССР оҥорон таһаарар күүстэрин ССРС Билимнэрин Академията чинчийэрин туһунан РСФСР Совнаркома уураах ылыммыт. Саха өрөспүүбүлүкэтин чинчийэргэ биллэр-көстөр учуонайдартан анал хамыыһыйа тэриллибит уонна 5 сылга суоттаммыт бырагыраама оҥоһуллубут. 1925-1930 сылларга ССРС Билимнэрин Академиятын Саха сиринээҕи эспэдииссийэтэ 10 хайысханан этэрээттэргэ арахсан Саха АССР бары уокуруктарыгар үлэлээбит, элбэх матырыйаал хомуйан бэчээттээбит.
  • Муус устар 9 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюротун дьаһалынан Дьокуускайга Народнай тыйаатыр иһигэр Саха национальный труппата тэриллибит. Труппаҕа сүрүннээн "Саха омук" культурнай-сырдатар уопсастыба театральнай сиэксийэтин активисттара киирбиттэр.
  • Муус устар 10 сыллаахха Царицын куорат аата Сталинград диэн буолбут.
  • Муус устар 19 — ССРС-ка «Пионерская зорька» диэн оҕолорго аналлаах араадьыйа биэриитэ аан бастаан тахсыбыт.
  • Муус устар 21 — Чувааш аптаныамыйалаах уобалаһа өрөспүүбүлүкэ буолбут - Чувааш АССР.

Ыам ыйа

уларыт
  • Ыам ыйын 6 — «Автономная Якутия» хаһыакка Өксөкүлээх Өлөксөй «Грядущая гидра (О предстоящей засухе)» диэн ыстатыйтата тахсыбыт.
  • Ыам ыйын 9 — Амма Сулҕаччытыгар Михаил Артемьев салалталаах сахалартан уонна тоҥустартар турар бастаанньыстар бөдөҥ этэрээттэрэ кыһыллары кытта эйэлэһэр. Артемьев бу кэнниттэн 1927 сылга диэри сэбиэскэй былааска үлэлээбитэ. Охуоскай волревкомун салайбыта, ЯЦИК-ка аҕыйах ахсааннаах омуктар кэмитиэттэрин чилиэнэ этэ.
  • Ыам ыйын 13 — ССРС Сэбиэттэрин III сийиэһэ аһыллыбыт.


Бэс ыйа

уларыт
  • Бэс ыйын 24 — Алданзолото трест тэриллиитин туһунан СТО ССРС уурааҕа тахсыбыт.

От ыйа

уларыт

Атырдьах ыйа

уларыт

Балаҕан ыйа

уларыт
  • Балаҕан ыйын 8 — Сибиирдээҕи байыаннай уокурук командующайын бирикээһинэн Дьокуускайга Саха национальнай байыаннай оскуолатын (ЯНВШ) тэрээһинэ саҕаламмыт. Оскуола начаалынньыгынан 35-с Сибирскэй дивизия 106-с стрелковай полкатыгар рота хамандыыра В.Е. Пшенников анаммыт. Бу Былатыан Ойуунускай көҕүлээһининэн тэриллибит оскуола алын сүһүөх хамандыырдары 1927 сылтан 1941 сыллаахха диэри бэлэмнээн таһаартаабыта.
  • Балаҕан ыйын 25Дьокуускайга 15 койкалаах сэллик (туберкулез) диспансера Сэргэлээх дачаларыгар арендаламмыт чааһынай дьиэҕэ аһыллыбыт.
  • Балаҕан ыйын 27Алдан 1 № орто оскуолата аһыллыбыт.

Алтынньы

уларыт
  • Алтынньы 17Н. Д. Неустроев «Куһаҕан тыын» комедиятын премьератын күнэ Саха театра төрөөбүт күнүнэн ааҕыллар.
  • Алтынньы 25Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникума аһыллыбыт. Техникумҥа маҥнай соҕотох зоотехника салаата эрэ баар эбит, 1927 сыллаахха ветеринарнай салаа эбиллибит. Онтон 1941 сыллаахха хонуу культуураларын көрүү салаата үөскээбит.

Сэтинньи

уларыт
  • Сэтинньи 3 — Саха АССР-ы үөрэтэр ССРС Науукаларын Академиятын хамыыһыйатын бүрүсүүдьүмүн мунньаҕа буолбут. Мунньахха Дьокуускайга Национальнай бибилитиэкэни арыйар туһунан кэпсэппиттэр.
  • Сэтинньи 28Турцияҕа "Бэргэһэ сокуона" олоххо киирбит, уруккулуу тюрбан уонна феска кэтиитэ бобуллубут, бары арҕааҥҥылыы сэлээппэ кэтиэхтээх буолбуттар. Ататүрк реформаларыттан "бэргэһэ сокуона" саамай улахан утарсыыны көрсүбүт. Дойдуну биир гына тюрбаннары уонна фескалары бобуу утары бырачыастар ааспыттар. Ону хам баттаары оннооҕор биир куораты крейсертэн ытыалаабыттар. Сокуон 2014 сыллаахха биирдэ көтүрүллүбүтэ.

Ахсынньы

уларыт

Төрөөбүттэр

уларыт

Өлбүттэр

уларыт
  • Ыам ыйын 7Борис Савинков бэйэтигэр тиийинэн өлбүт (1879 төр.), Арассыыйа өрөбүлүссүйүнүөрэ, террорист, эсердэр баартыйаларын салайааччыларыттан биирдэстэрэ.
  • Ахсынньы 28 — нуучча чулуу бэйиэтэ Сергей Есенин олохтон барбыт. Судаарыстыба билиммит версиятынан бэйиэт бэйэтигэр тиийиммит, ол гынан баран бу өлүү элбэх билиҥҥэ дылы быһаарылла илик дьиктилэрдээх.

Литература

уларыт
  • Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.
  1. Пантелеева И.Д., Гусева Н.В. Время выбрало нас: 75-летию Якутского индустриально-педагогического колледжа посвящается. — Якутск: Якутский край, 2009. — С. 16. — 272 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-89053-103-2