1921 сыл
(Мантан: 1921 көстө)
| Сыллар |
|---|
| 1917 1918 1919 1920 — 1921 — 1922 1923 1924 1925 |
| Уоннуу сыллар |
| 1890-с 1900-с 1910-с — 1920-с — 1930-с 1940-с 1950-с |
| Үйэлэр |
| XIX үйэ — XX үйэ — XXI үйэ |
1921 сыл.
ТүбэлтэлэрУларыт
- Олунньу 6 — Түүн Дьокуускайга губчека саха буржуазнай националистарын, офицердар уонна кулактар саагыбардарын арыйбыт, 300-400 киһи хаайыллыбыт, 32 киһи расстрелламмыт. Кэлин Иван Строд ахтыытынан, бу курдук ЧК суоһумар быһыылара уонна атын да бэлиитикэҕэ сыыһалар оччотооҕу үчүгэйэ суох быһыыны-майгыны эбии тыҥаппыттар. Бу сыл күһүнүгэр Саха уобалаһыгар өрө туруу саҕаламмыта.
- Олунньу 13 — Орто Халымаҕа I Халыматааҕы уезднай ревкомнар сийиэстэрэ буолбут, олунньу 16 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ булт-балык тэрээһинэ, үүт фермаларын тэрийии, электростанция, мас эрбиир уонна кирпииччэ собуоттарын, балыыһалар тутуулара ырытыллыбыттар.
- Кулун тутар 19 — Сибревком уурааҕынан Приморскай кыраайын Охотскай уонна Камчатка уездтара Саха күбүөрүнэтин састаабыгар киллэриллибиттэр.
- Кулун тутар 25 — Дьокуускайга I Саха күбүөрүнэтээҕи РКСМ (комсомол) конференцията буолбут. Күбүөрүнэтээҕи комитет талыллыбыт, комитет сэкирэтээрэ — Рая Цугель. Бу күн Саха сирин комсомолун төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
- Муус устар 26 — Сиббюро мунньаҕар Саха сирин автономиятын туһунан Былатыан Ойуунускай дакылаатын истибиттэр. Сол күн Москубаҕа Наркомнац Иосиф Сталиҥҥа Максим Аммосов автономия боппуруоһугар этиитин билиһиннэрбит.
- Бэс ыйа — соҕурууттан уруккута эсер Георгий Лебедев кэлбит, сотору кэминэн губбюро сэкирэтээрэ буолбут. Бу киһи губчека бэрэстээтэлин Андрей Агеевы уонна ревтрибунал бэрэстээтэлэ Алексей Козловы кытта продразверстка, "байыаннай коммунизм" олохтоохторго хаҕыс бэлиитикэтин ыыппыттара.
- Атырдьах ыйын 18 — уруккута корнет Михаил Коробейников баһылыктаах кыһылларга сулууспалыы сылдьыбыт эпиһиэрдэр бөлөхтөрө ЧК кинилэри интэриэһиргиирин истэн, Дьокуускайтан күрээбит. Бу этэрээккэ Павел Толстоухов, Земфиров, Шипков, Василий Сепетинов, Николай Яныгин, Муратов, Шешелякин, Попов бааллара, ону таһынан саллаат Михаил Жарников. Балаҕан ыйын бүтүүтүгэр бу этэрээт Ньылхаҥҥа тиийбит. Онно Сэбиэскэй былааһы утары өрө турар туһунан кистэлэҥ кэпсэтии ыыппыттар.
- Алтынньы 6 — Владивостоктан ыытыллыбыт есаул Валериан Бочкарёв үрүҥ этэрээтэ Охотскайы ылбыт. Бочкарёв баандата Халымаҕа уонна Чукоткаҕа икки сыл тухары аҥардастыы айбардаабыта.
- Алтынньы 18 — Саха сиригэр маҥнайгы профессиональнай хор тэриллибит.
- Сэтинньи 4 — Дьокуускай уеһыгар бандьыыттааһын тэнийбитинэн сибээстээн Илин Эҥэр буоластарыгар уонна Маайаҕа байыаннай балаһыанньа биллэриллибит.
- Сэтинньи 19 — Бандьыыттааһын тэнийбитинэн сибээстээн Дьокуускай куоратыгар осаднай балаһыанньа биллэриллибит.
- Ахсынньы 23 — Манчаары аатынан культурнай-сырдатар уопсастыба тэриллэр, сыала-соруга — "дойду тыыннаах культурнай күүстэрин түмэн народнай масса быыһыгар уопсай үлэ ыытыы". Уопсастыба чилиэннэринэн буолбуттар: Анемподист Софронов - Алампа, П.А. Винокуров, К.А. Сокольников, М.А. Константинов, бэрэстээтэл — Алексей Бояров.
- Ахсынньы 28 — Кыым (хаһыат) аан бастаан "Манчаары" диэн ааттанан тахсыбыта. Редактор — Исидор Барахов. Хаһыат үлэтигэр көхтөөхтүк кыттыбыттара — Былатыан Ойуунускай, Алексей Бояров, Анемподист Софронов - Алампа.
- Ахсынньы 29 — Күн тахсыытыгар Амма улууһун Абаҕатын 200 киһилээх үрүҥ этэрээтэ төгүрүйбүт. Сэлиэнньэ иһигэр олорбут Е. Романченко хамандыырдаах 17 киһилээх кыһыл этэрээт 4,5 чаас тухары 4 атаканы тулуйбут, ол кэннэ үрүҥнэр чугуйбуттар.
ТөрөөбүттэрУларыт
- Чарин Иосиф Иосифович (1921—1983) — педагогика билимнэрин кандидата, үөрэх инспектора.
- Тохсунньу 7 — Тимофеев Степан Иванович — поэт, тылбаасчыт
- Тохсунньу 8 — Емельянов Николай Васильевич (08.01.1921—04.03.2000) — филология билимин доктора
- Олунньу 22 — Яковлев Петр Ионович (22.02.1921—1978) — биллиилээх ыанньыксыт, Социалистическай Үлэ Геройа
- Кулун тутар 16 — Крылова Татьяна Ивановна, Саха сирин дьахталларыттан бастакы медицина доктора, профессор,
- Атырдьах ыйын 24 — Жорницкая Мария Яковлевна (24.08.1921—06.09.1995) — история билимин кандидата, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
- Сэтинньи 8 — Петров Дмитрий Дмитриевич (08.11.1921—04.01.1994) — история билимин кандидата, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ
- Ахсынньы 8 — Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Баатара (Сымах) нэһилиэгэр Попов Фёдор Кузьмич төрөөбүт — сахалартан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа.
- Ахсынньы 19 — Горковенко Николай Романович — Социалистическай Үлэ Геройа.
ӨлбүттэрУларыт
- Короленко Владимир Галактионович
- Олунньу 22 — Барашков Сэмэн Петрович (1876 — 1921), эргинээччи, меценат.
ЛитератураУларыт
- Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.