Сэтинньи 15

Сэтинньи 15 диэн Григориан халандаарыгар сыл 319-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 320-c күнэ). Сыл бүтүө 46 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Хаайыллыбыт суруйааччы күнэ.
• Арассыыйа Арассыыйа — Бүтүн Арассыыйатааҕы сулууспаҕа ыҥырыллыбыттар (призывниктар) күннэрэ.
• Бразилия Бразилия — Өрөспүүбүлүкэ биллэриллибит күнэ.
• Палестина Палестина — Тутулуга суох буолуу күнэ.
• Япония Япония — Сити-го-сан («сэттэ-биэс-үс»). Биэс уонна үс саастаах уолаттары, сэттэ уонна үс саастаах кыргыттары кимоно эбэтэр атын мааны таҥаһы таҥыннаран синто храмыгар илдьэллэр уонна сиэр-туом толороллор. Бу бырааһынньык оҕо улаатар кэмин биир улахан олуга буолар.
• Казахстаан Казахстаан — Тенге күнэ.
• Казахстаан Казахстаан — Бухгалтер күнэ.
• АХШ АХШ — Бөҕү уларытан оҥоруу күнэ.

Түбэлтэлэр

• 1532 — Испания конкистадордара инкалар импэрээтэрдэрэ Атауальпаны кытта көрсөн сарсыныгар Кахамарка куорат киин болуоссатыгар көрсөргө болдьоспуттар.
• 1533 – Франсиско Писарро инкалар импэрийэлэрин киин куоратыгар Кускоҕа киирбит.
• 1917 — Сэбиэскэй былаас бастакы докуомуннарыттан биирдэстэрэ, «Арассыыйа норуоттарын бырааптарын декларацията», тахсыбыт. Национальнай бэлиитикэ түөрт сүрүн тосхоллоро этиллибиттэр: 1) Арассыыйа норуоттара тэҥ уонна сувереннай буолуулара; 2) Арассыыйа норуоттара көҥүллүк бэйэлэрин бэйэлэрэ быһаарынар бырааптара, арахсан туспа судаарыстыба даҕаны тэрийэр кыахтара; 3) туох баар омугунан уонна итэҕэлинэн привилегиялары уонна хааччахтааһыннары ууратыы; 4) Арассыыйаҕа олорор кыра омуктар уонна этнографическэй бөлөхтөр көҥүллүк сайдыылара. Бу декларация ылыллыбытын да иһин сотору кэминэн бассабыыктар унитарнай судаарыстыба тутан барбыттара.
  • Эдускунта бэйэтин Финляндия үрдүкү былааһын быһыытынан билиммит, бу Арассыыйаттан тутулуга суох буолууга тиэрдибитэ.
• 1920 — Швейцария Женеватыгар Нациялар Лигаларын бастакы ассамблеята буолбут. Бу Аан дойду бастакы сэриитин кэнниттэн үөскүү сылдьыбыт дойдулар ардыларынааҕы тэрилтэ. Аан дойду иккис сэриитин кэнниттэн кыайыылаах тахсыбыт кыттыгастыы дойдулар Нациялар Лигаларын оннугар Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин төрүттээбиттэрэ.
• 1921 — Алтынньыга буолбут Саха сирин өрөпкүөмнэрин I сийиэһин быһаарыытынан үс соҕуруу уокурукка Сэбиэккэ быыбар саҕаламмыт: Дьокуускай, Бүлүү уонна Өлүөхүмэ уокуруктарыгар (хотугу уоукуруктарга өрө туруу бара турарынан быыбары хойут ыыппыттара).
• 1922 — ВЦИК уурааҕынан Уһук Илиҥҥи өрөспүүбүлүкэ (нууч. Дальневосточная республика - ДВР) РСФСР састаабыгар киирбит. Бу өрөспүүбүлүкэ 1920 сыллаахха Дьоппуону кытары сэриилэспэт туһуттан буфер быһыытынан төрүттэммитэ.
• 1923 — "Кыым" хаһыат маҥнайгы нүөмэрэ тахсыбыт. Сүүрбэһис үйэ саҕаланыытыгар кинигэ уонна учуутал да тиийбэт кэмнэригэр «Кыым» хаһыат саха омугар уһулуччу оруолу оонньообута. Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр хаһыаты саха саллааттарыгар фроҥҥа ыыталлара, ийэ дойдуларын сахалыы тыына өйөбүл буолара, өстөөҕү үлтүрүтэргэ көмөлөспүтэ. Хаһыат Сойуус ыһыллыбытын кэнниттэн иккитэ сабылла сылдьыбыттааҕа.
• 1969 — Вьетнам сэриитин кэмигэр АХШ киин куоратыгар Вашингтоҥҥа 250 000–500 000 киһи сэриини утары эйэлээх демонстрация оҥорбуттар.
• 1971 — «Intel» фирма бэйэтин бастакы микропроцессорын — 4004 модели — таһаарбыт. 1990-с сыллартан ыла Intel аан дойду микропроцессор ырыынагын баһылыыр.
• 1988 — ССРС элбэхтэ туттуллар космос хараабыла «Буран» бастакы уонна бүтэһик көтүүтэ буолбут. «Буран» пилота суох автоматическэй режимҥэ 205 мүнүүтэ иһигэр Байконур космодромуттан космоска көтөн тахсыбыт, Сири иккитэ эргийбит уонна Байконур таһынааҕы аэродромҥа ситиһиилээхтик түспүт.
• 1990 — Хомуньуустуу Болгария народнай өрөспүүбүлүкэтэ суох буолбут, саҥа өрөспүүбүлүкэ бырабыытыалыстыбата былааска кэлбит.
• 2011 — Аллараа Бэстээххэ АЯМ тимир суолун кыһыл көмүс звенота ууруллубут. Бу суол тутуута 1930-с сылларга саҕаламмыта. Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Дмитрий Медведев үөрүүлээх быһыыга-майгыга эппит тылыгар аны Өлүөнэ өрүһү туоруур күргэни тутар сорук турарын тоһоҕолообута. Тимир суол атын көлөнү кытта тэҥнээтэххэ таһаҕаһы аҕалыыны быһа холоон 20 төгүл чэпчэтэр, оттон онно сыһыаннаах ороскуоту барытын аахтахха отой да 200 төгүл диэн аахпыттара.
• 2022 — Дьокуускай олохтоохторун Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр кыайыыга сүдү кылааттарын билинэн Дьокуускайга "Үлэ килбиэнин куората" ытык аат иҥэриллибит.

Төрөөбүттэр

• 1928 — Никодим Ефимов — космофизик учуонай, физико-математическай билим дуоктара, профессор, Ленин бириэмийэтин лауреата (1982), Саха АССР билимин үтүөлээх деятелэ, «Бочуот Знага» уордьан кавалера, Абый улууһун Ытык олохтооҕо. Сахалартан Ленин бириэмийэтин өссө Никодим Ефимов коллегата Дмитрий Красильников ылбыта, кинилэр үлэлэрин аата — «Аһара үрдүк энергиялаах бастааҥҥы космос сандаардыытын чинчийии» («Исследование первичного космического излучения сверхвысоких энергий»).
• 1935 — Дмитрий Данилов (Ньурба Андайбыт сэл.) — учуонай, СӨ наукаҕа уонна техникаҕа судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, педагогика билимин дуоктара, РАО академига, СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• 1941 — Анатолий Гоголев — этнограф, устуоруйа билимин дуоктара (1992), профессор (1992), Саха сиринээҕи Наука Академиятын академига (1993).
• 1954 — Нина Чигирёва — опера ырыаһыта (меццо-сопрано), Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа (2000), Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата (2019).
• 1959 — Борис Павлов — бэйиэт, кэпсээнньит, суруналыыс (Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ), «Көмүөл» кинигэ кыһатын тэрийээччитэ, бас билээччитэ, салайааччыта.
• 1961 — Владимир Поскачин — 2007 сылтан 2023 сылга диэри Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга
• 1980 — Зинаида Архипова — бэйиэт, суруналыыс. "Далбар Хотун" сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ.

Өлбүттэр

• 1982 — Виноба Бхаве — Ииндийэ бөлүһүөгэ, религиовед-учуонай, бэлиитик, Ииндийэҕэ “Бэлэх сир” диэн улахан хамсааһыны төрүттээбит киһи.