Саха АССР

Саха автономнай сэбиэскэй социалистическэй республиката — РСФСР иһигэр киирэр XX үйэҕэ баар буола сылдьыбыт судаарыстыбаннай тэриллии.

Сэбиэскэй историографияҕа 1922 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр төрүттэммитинэн ааҕыллар. Илин Сибиир хоту өттугэр тайаан сытар, Өлүөнэ, Дьааҥы, Индигиир өрүстэр уонн Халыма алын сүүрүгэр баар сирдэри ылар эбит. Хоту өттүттэн Лаптевтар уонна Илин Сибиир муоралара сыталлар. Саха АССР-га Саҥа Сибиир арыылара эмиэ киирэллэр эбит. Иэнэ 3103,2 тыһ. км2. Олохтоохторун ахсаана 842 тыс. человек (1978 сыл тохсунньу 1 күнүгэр). САССР 32 оройуоннаах, 10 куораттаах, 59 куорат тииптээх бөһүөлэктээх эбит. Киин куората — Дьокуускай.

Судаарыстыбаннай тутула уларыт

Саха АССР-Социалистическай Советскай Социалистическай республика. Билигин конституция Саха АССР Верховнай Советын уочараттаах 8- с сессиятыгар ыам ыйын 31 күнүгэр 1978 сыллаахха ылылынна. Государственнай былаас үрдүкү органнара-Саха АССР быыбардыыр уокуруктарыгар тэҥ ахсааннаах нэһилиэнньэлээх, кини Президиумун быыбардыыр уокуруктарынан талыллар Үрдүкү Сэбиэт. Үрдүкү Сэбиэт республика Правительствота — министрдэр Сэбиэттэрин тэрийэр. Саха АССР Верховнай Советын национальностарын Сэбиэтигэр 11 депутат көрүллэр. Государственнай былаас олохтоох органнара-оройуоннааҕы, куорат, бөһүөлэктэр уонна тыа (нэһилиэк) 2,5 сылга нэһилиэнньэни быыбардыыр норуот депутаттарын сэбиэттэрэ. Верховный Совет Якутской АССР Верховный Суда республики В составе 2 судебных коллегий (по холуобунай и по гражданском деле) и Верховный суда. Саха АССР прокурора 5 сылга ССРС генеральнай прокурора ананар.

Олохтоохторо уларыт

Өрөспүүбүлүкэҕэ 1970 сыллааҕы биэрэпиһинэн: 285,7 тыһ. сахалар, 314,3 тыһ. нууччалар, 20,3 украинетар, 9,1 эбэҥкилэр, 7,7 татаардар, 6,5 эбээннэр, 0,4 тыһ. юкагиирдар, чукчалар, белорустар уо.д.а. олорбуттар.

1939 сыллаахха САССР олохтоохторун ахсаана 413,8 тыһ. киһи эбит, 1959 — 487,3 тыһ. киһи, 1970 — 664,1 тыһ. киһи. Средняя плотность населения 0,3 человек на 1 км2, в северных районах республики около 1 человек на 100 км2. Куорат олохтоохторун ахсаана 1939 сыллаахха 27% (111,5 тыһ. киһи) буоллаҕына, 1978 сылга 65 бырыһыаҥҥа (550 тыһ. киһи) дылы улааппыт. Куораттара: Дьокуускай, Мирнэй, Нерюнгри, Алдан, Уөһээ Дьааҥы, Бүлүү, Ленскэй, Өлүөхүмэ, Орто Халыма, Томмот.

Туттуллубут литератуура уларыт

Улахан сэбиэскэй энциклопедия, 30 туомнаах.