Григориан халандаара

Григорий халандаара (Григорий халандаара) диэн омуктар ыккардыларынааҕы олохтоох халандаар. Аан бастаан Калабрия доктора Алоизиус Лилиус туттууга ылынар санааны эппитэ, онтон алтынньы 15 күнүгэр 1582 сыллаахха Папа Григорий XIII уурааҕынан (Inter gravissimas булла) ылыныллыбыта уонна кини аатынан ааттаммыта.

Григорий халандаара Юлий халандаарын реформата буолар уонна кини сыллар нүөмэрдэниилэрин систиэмэтин салҕыыр, ол эбэтэр Исус төрүөҕүттэн ыла. Бу даата кэннинээҕи сыллар "anno Domini" эбэтэр "Биhиги эрабыт" диэн бэлиэтэнэллэр, онтон бу даата иннинээҕи сыллар "Христос иннинэ" эбэтэр "Биhиги эрабыт иннинэ" диэн бэлиэтэнэллэр.

Григорий халандаара Юлий халандаарынаааҕар тропик сылыгар быдан чугас буолан ордук чопчу. Сир Күнү тула эргийэригэр олоҕурар, онон биир эргиирэ (цикл), ол аата Күнү тула биирдэ эргийэрин уһуна 365,2425 сууккаҕа тэҥнэһэр. Григор халандаара 400 сылга 97 ордук сыллаах (97/400 = 0.2425).

Арассыыйаҕа Григорий халандаара 1918 сыллаахха тохсунньу 24 күнүгэр тахсыбыт РСФСР совнаркомун дэкириэтинэн киллэриллибитэ — 13 суукка эбиллибитэ. Онон, бу дэкириэтинэн 1918 сыл тохсунньу 31 күнүн кэнниттэн 1918 сыл олунньу 14 күнэ буолбута. Докумуон толору аата — «Арассыыйа өрөспүүбүлүкэтигэр арҕаа европа халандаарын киллэрии туһунан дэкириэт» (нууч. Декрет о введении в Российской республике западноевропейского календаря).