Алтынньы 18
күнэ-дьыла
Алтынньы 18 диэн Григориан халандаарыгар сыл 291-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 292-c күнэ). Сыл бүтүө 74 күн баар.
Бэлиэ күннэр
уларыт- Аан дойдуга менопауза күнэ. Менопауза аан дойдутааҕы уопсастыбата (62 дойду киирэр) бу күн икки сыл буола-буола араас дойдуларга кэнгириэс ыытар. Сааһырбыт дьахталлар менопауза саҕаланар кэмигэр уонна буолбутун кэнниттэн туруктара мөлтүүрүгэр дьон болҕомтотун тардаары бэлиэтэнэр
Азербайджан — Тутулуга суох буолуу күнэ (Сэбиэскэй Сойуустан, 1991)
Аляска (
АХШ) — Аляска күнэ
Канаада — Дьон күнэ (Persons Day). XX үйэ саҕаланыытыгар Канаада федеральнай сокуонугар "киһи" (person) диэн тыл "эр киһи" диэн эрэ суолталааҕыттан дьахталлар бырааптара күөмчүлэнэригэр болҕомто ууруллубута. 5 дьахтар көҕүлээһининэн икки сыл кэриҥэ барбыт суут кэнниттэн 1929 сыллаахха бу күн дьахталлар эмиэ бу өйдөбүлгэ киирэллэрин туһунан быһаарыы ылыныллыбыта
Хорватия — Хаалтыс күнэ. Бу таҥас Францияҕа 30 сыллаах сэрии кэмигэр (1618–1648) сулууспалаабыт хорваат гусаардарын форматыттан тарҕаммыта, французтуу аата (фр. cravate) эмиэ хорваат (croate) диэн тылы кытта ситимнээх. Хаалтыс кэтии муодатын Европаҕа Людовик XIV хоруол киллэрбитэ
Түбэлтэлэр
уларыт- 1860 — Кытай уонна Улуу Британия, Франция, АХШ ыккардыларынааҕы Опиум Иккис сэриитэ түмүктэммит, Тяньцзинь тэҥэ суох дуогабара түһэрсиллибит. Дуогабар чэрчитинэн Кытайга көҥүл опиум атыыта олохтонон дьон быыһыгар наркомания киэҥник тарҕаммыт. Ону кытары Арҕаа дойдулар ааллара Кытай ис өрүһүнэн Янцзынан устар кыахтаммыттар. Арҕаа дойдулар гражданнара Кытайга экстратерриториальность быраабын ылбыттар, о.э буруйу оҥордохторуна бэйэлэрин дойдуларын суутунан дьүүллэнэр буолбуттар.
- 1867 — Арассыыйа Алясканы АХШ-га 7,2 мөлүйүөн дуолларга атыылаабыт. Атыылааһын сүрүн төрүөтэ — салайарга күчүмүҕэйэ, байҕал уҥуор сытар сири Улуу Британия эбэтэр АХШ былдьаан ылыахтарын сөп этэ.
- 1906 — Арассыыйаҕа бааһынайдары атын сословиелары кытта судаарыстыбаннай сулууспаҕа, атын сиргэ көһөргө уонна буолас суутунан таһыллыбат буоларга бырааптарын тэҥниир ыйаах тахсыбыт.
- 1911 — Дьокуускайга төлөппүөн станцията үлэҕэ киирбит.
- 1911 — Дьокуускайга бибилэтиэкэ-түмэл кирпииччэ дьиэтэ аһыллыбыт (архитектор Лешевич, билигин Наассыйа бибилэтиэкэтин сүрүн дьиэтэ)[1]
- 1916 — Хабаровскайга Амур өрүһүн туоруур күргэ тутуллубут. Транссибирскай магистраль Арассыыйа импиэрийэтин территориятыгар түмүктэммит. Бу иннинэ тимир суол Читаттан Владивостокка диэри кэрчигэ Кытай сиринэн ааһара.
- 1921 — Саха сиригэр маҥнайгы идэтийбит хуор тэриллибит.
- 1924 — Совнарком уоспаны утары быһыы булгуччулаах буоларын туһунан дэкириэт таһаарбыт.
- 1958 — Эдуард Пекарскай 100 сааһын бэлиэтээһиҥҥэ Венгрияҕа «Саха тылын тылдьытын» 13-с таһаарыыта тахсыбыт.
- 1967 — Сэбиэскэй Сойуус станцията "Венера-4" Чолбоҥҥо тиийбит уонна бастакынан атын планета атмосфератын температуратын, баттааһынын, чиҥин (плотность), химическэй састаабын кэмнээбит.
- 1990 — Ямал-Ненец автономиялаах уокуруга Тюмень уобалаһыттан тахсарын туһунан биллэрбит.
- 1991
- 1995 — Украина Европа Сэбиэтигэр киирбит.
- 2000 — тимирбит «Курскай» подлодка моряктарын өлүктэрин таһаарыы саҕаламмыт.
- 2011 — Арассыыйа, Украина, Беларусь, Казахстан, Армения, Кыргыстаан, Молдавия уонна Таджикистан СНГ-га көҥүл атыы-эргиэн зонатын олохтуур сөбүлэҥҥэ илии баттаабыттар.
Төрөөбүттэр
уларыт- 1942 — Афанасий Илларионов (1997 с. өлб.) — судаарыстыба диэйэтэлэ, Ил Түмэн I ыҥырыытын дьокутаата, Ил Түмэн бэрэстэбиитэллээх палаататын бастакы бэрэстээтэлэ, СӨ үтүөлээх юриhа, бэйиэт, тылбаасчыт.
- 1957 — Владимир Никифоров — саха фольклорун үөрэтэр филология билимин хандьыдаата.
- 1963 — Афанасий Афанасьев — хореограф, СӨ үтүөлээх артыыһа.
Өлбүттэр
уларыт- 1958 — Василий Местников — ССРС норуодунай артыыһа, Саха тыйаатырын тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ, режиссер, олоҥхону тыйаатырга сыһыарбыт киһи.
- 2020 — Тамара Петрова (1934 с.т.), саха тылын чинчийээччитэ, педагогическэй наука хандьыдаата, СГУ бэрэппиэссэрэ, CӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, норуот үөрэҕириитин туйгуна, биллиилээх общественнай диэйэтэл.