1867

1867 сыл.

Туох буолбута

Олунньу

• Олунньу 3 — Муцухито Япония ыраахтааҕыта буолбут (Мэйдзи импэрээтэрэ).
• Олунньу 17 — Суэц ханаалынан бастакы хараабыл ааспыт.

Кулун тутар

• Кулун тутар 18 — Арассыыйа уонна Япония конвенцияҕа илии баттаан, Сахалин арыыны бииргэ көрөр-истэр, салайар буолбуттар. Икки дойду олохтоохторо арыыга олохсуйар быраабы ылбыттара.
• Кулун тутар 30 — Вашингтоҥҥа Арассыыйа уонна АХШ ыккардыларыгар сөбүлэҥ түһэрсиллибит. АХШ Арассыыйаттан Алясканы уонна Алеут арыыларын 7,2 мөл. дуолларга атыыласпыт.

Муус устар

• Муус устар 1 — Сингапур Британия хоруонатын холуонньата буолбут.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 3 — Женеватааҕы конвенция ылыллыбыта үс сыл буолан баран Арассыыйаҕа Кыһыл Кириэс уопсастыбата тэриллибит.
• Ыам ыйын 29 — Австрия импиэрийэтин иһигэр Венгрия киэҥ аптаныамыйаны ылар. Мантан ыла бу импиэрийэ Австро-Венгрия диэн ааттанар.
• Ыам ыйын 29 — Арассыыйаҕа мөрөбүөй суут баар буолбут.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 20 — АХШ бэрэсидьиэнэ Эндрю Джонсон Арассыыйаттан Алясканы атыылаһар туһунан биллэрбит.

От ыйа

• От ыйын 1 күнүттэн Канаада Британия Империятыттан тахсыбакка эрэ бэйэтин бырабыыталыстыбатын бэйэтэ талар буолбут.
• От ыйын 1 — Британия Хотугу Америкатын туһунан сокуон олоххо киирбит, Канаада провинция, Нью-Брансуик уонна Саҥа Шотландия конфедерация буолбуттар, билигин баар Канаада үөскээбит. Бу күн Канаада күнүн быһыытанан сыл ахсын бэлиэтэнэр.
• От ыйын 23 — Арассыыйаҕа Туркестааннааҕы генерал-губернаторство олохтоммут.

• От ыйын 26 — Арассыыйа импиэрийэтигэр Туркестан диэн генерал-губернаторство олохтоммут.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 14 — Карл Маркс политическэй экономияҕа сүрүн үлэтэ «Капитал» бастакы тома тахсыбыт. Кинигэ иккис уонна үһүс томнарын Маркс өлбүтүн кэннэ Фридрих Энгельс бэчээттэппитэ. «Капитал» сүрүн сыала-соруга — оробуочай хамсааһын бэлиитикэтин билим өттүттэн тирэхтээһин.

Алтынньы

• Алтынньы 18 — Арассыыйа Алясканы АХШ-га 7,2 мөлүйүөн дуолларга атыылаабыт. Атыылааһын сүрүн төрүөтэ — салайарга күчүмүҕэйэ, байҕал уҥуор сытар сири Улуу Британия эбэтэр АХШ былдьаан ылыахтарын сөп этэ.

Сэтинньи

• Сэтинньи 9 — Дьоппуоҥҥа сёгун Токугава Ёсинобу дойдуга толору былааһы Муцухито императорга төннөрбүт, Токугава аҕатын ууһун 365 сыллаах дойдуну салайыыта түмүктэммит. Император былааһа сөргүтүллүүтүн утарар дьон балтараа сыллаах гражданскай сэрии саҕалаабыттара. Сэрии түмүктэммитин кэнниттэн Мейдзи саҥардыыта саҕаламмыта, Дьоппуон арҕаа дойдулары үтүктэр модернизация суолугар туруммута.

• Сэтинньи 23 — Дьокуускайдааҕы земскэй суут уонна уобаластааҕы типография дьиэтэ умайбыт. Бу баһаарга Дьокуускай уокуругар 1822-67 сылларга көскө ыытыллыбыттар дьыалалара умайбыт.
• Сэтинньи 25 — Альфред Нобель динамиты патеннаабыт.

Төрөөбүттэр

• Сэтинньи 7 — Мария Кюри — Польшаттан төрүттээх Франция физигэ, химигэ. 1903 сыллаахха физикаҕа уонна 1911 сыллаахха химияҕа Нобель бириэмийэлэрин ылбыта.

• Ахсынньы 5 — Юзеф Пилсудскай — Польша судаарыстыбаннай уонна политическэй диэйэтэлэ, сөргүтүтүллүбүт Польша бастакы баһылыга, Польша аармыйатын төрүттээччи.

Өлбүттэр

• Атырдьах ыйын 31 — Шарль Бодлер (1821 с.т.) — бэйиэт уонна критик, Франция уонна аан дойду литэрэтиирэтин кылаассыга.