Төмтөөн оройуона

Төмтөөн оройуона (нууч. Тимптонский район) — Саха АССР иһинэн 1926 сыллаахтан баар буола сылдьыбыт оройуон, Алдан уокуругар киирэрэ. 1963 сыллаахха Алдан промышленнай оройуонун састаабыгар киирбитэ. 1975 сыллаахха Алдан оруйуонун Нерюнгри бөһүөлэгэ куорат аатын ылбыта уонна Алдантан туспа баран Саха сиригэр быһаччы бас бэринэр буолбута, чугас сытар бөһүлэктэр Нүөрүҥгүрү куоратын сэбиэтигэр бас бэринэр буолбуттара. Эһиилигэр 1976 с. Алдан оройуонун кытта кирбиитэ чопчуламмыта.

Устуоруйата

1926 сыллаахха ахсынньы 26 күнүгэр Төмтөөн оройуонун олохтоохторун бастакы мунньаҕа (сийиэһэ) буолбут. Олохтоохтору сэбиэскэй былаас соруктарын кытта аан бастаан билиһиннэрбиттэр. 13 киһилээх ситэриилээх кэмитиэт (исполком) талыллыбыт, кини иһигэр үс хамыыһыйа баар буолбут: санитарнай, пожарнай уонна сыана хамыыһыйата. Киинэ Якут диэн дьаам ыстаансыйатыгар буолбут. Кэлин Лебединай диэн бөһүөлэккэ көһө сылдьыбыт.

1931 сыл ыам ыйын 20 күнүгэр "О национальных районах и внешних границах Якутской АССР диэн ВЦИК уурааҕар Төмтөөн оройуона Төмтөөн эбэҥки оройуона буолбут. Киинэ Нагорнай бөһүөлэккэ анаммыт.

1932 сыллааҕы туругунан оройуоҥҥа үс эбэҥки сэбиэтэ (нууч. национальный совет) (Бөллөт, Дельметскэй уонна Алгаминскай) уонна түөрт сельсовет баара (Чульман, Нагорнай, Апсакканскай уонна Колбачинскай).

1938 сыллаахха Апсакканскай уонна Колбачинскай сэбиэттэр суох буолбуттар, Кабактан уонна Неречинскэй сэбиэттэрэ баар буолбуттар.

1939 сыллаахха тохсунньу 16 күнүгэр Кабактан сэлиэнньэ оробуочай бөһүөлэк статуһун ылбыт. Ол сыл муус устар 8 күнүгэр Нагорнайдааҕы сельсовет икки сэбиэккэ араарыллыбыт — Нагорнай уонна Золотинка.

1941 сыл кулун тутар 7 күнүгэр Нагорнай, Чульман уонна Неречинскэй сэбиэттэр оробуочай бөһүөлэк буолбуттар. Ол сыл муус устар 24 күнүгэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн ыйааҕынан Төмтөөн оройуонун киинэ Нагорнайтан Чульмаҥҥа көһөрүллүбүт. Нагорнай бөһүөлэк Неречинскай сэбиэт киининэн буолбут.

1943 с. тохсунньу 24 күнүгэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн ыйааҕынан Бөллөт көс сэбиэтэ (нууч. Беллетский кочевой Совет депутатов трудящихся) суох буолбут, сирэ Чульман бөһүөлэктээҕи сэбиэтигэр бэриллибит.

1951 сыллааҕы туругунан Төмтөөн оройуонугар биир оройуоннааҕы сэбиэт, икки бөһүлэк сэбиэтэ (Чульман уонна Нагорнай), биир сельсовет (Золотинка) уонна биир нэһилиэк сэбиэтэ (Дельметскэй) уонна биир көс сэбиэт (Алгаминскай) бааллар эбит.

1954 сыллаахха Нүөрүҥгүрү бөһүөлэгэ үөскээбит. Икки сыл буолан баран бу бөһүөлэк дьаһалтанан тыырыы справочнигар киирбит.

1956 сыл ыам ыйын 11 күнүгэр Суон Тиит сэлиэнньэҕэ кииннээх Суон Тиит сельсовета үөскээбит.

1958 с. сэтинньи 28 күнүгэр Дельметскэй сэбиэт суох буолбут.

1963 сыллаахха олунньу 1 күнүгэр тахсыбыт РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн ыйааҕынан Саха АССР иһинэн 25 тыа оройуоннара, 5 промышленнай оройуоннар баар буолбуттар. Ол иһигэр Алдан оройуона. Бу саҥа кыраныыссанан тэриллибит Алдан оройуонугар Төмтөөн оройуонун сирдэрэ киирбиттэр, онон Төмтөөн оройуонна туспа биирдэм быһыытынан суох буолбут.

Онтон 11 сыл буолан баран 1975 сыллаахха Нүөрүҥгүрү оробуочай бөһүөлэк Алдан оройуонуттан араарыллан өрөспүүбүлүкэ таһымнаах куорат буолбут. Чульман уонна Нагорнай оробуочай бөһүөлэктэр, Золотинка сэлиэнньэ уонна Беркакит, Большой Дурай, Большой Хатыми, Прекатнай, Суон-Тиит уонна Угольнай бөһүөлэктэр Нүөрүҥгүрү куорат сэбиэтигэр бас бэринэр буолбуттар.