Ыам ыйын 5
күнэ-дьыла
Ыам ыйын 5 диэн Григориан халандаарыгар сыл 125-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 126-c күнэ). Сыл бүтүө 240 күн баар.
Бэлиэ күннэр Уларыт
- Аан дойдуга Акушер күнэ
- Инбэлииттэр бырааптарын туруулаһыы күнэ. 1992 сыллаахха Европа 17 дойдутугар инбэлииттэр атын дьону кытта тэҥ бырааптаах буорлууларын туруулаһар дьон мустан аахсыйа тэрийбиттэр
Европа — Европа күнэ- Португаал тыллаах дойдулар — Португал тыллаах култуура күнэ
ЮНЕСКО — Аан дойдуга португаал тылын күнэ[1]
Австрия — Күөнтээһини уонна расизмы утары охсуһар күн
Арассыыйа — Водолаз күнэ. 1882 сыллаахха Кронштадт куоракка ыраахтааҕы Александр III ыйааҕынан водолазтар оскуолалара тэриллибит.
Албания — Толук буолбут дьон күнэ
АХШ, 
Канаада — Олохтоох омуктартан сураҕа суох сүппүт дьахталлар тустарынан кэпсиир күн
Беларусь — Бэчээт күнэ (урут — Сэбиэскэй бэчээт күнэ)
Гайана — Ииндийэттэн дьон кэлбит күнэ. Бу күн бастакы аал дьону саахар тростнигын үүннэриигэ үлэлэтэ аҕалбыт. Билигин Ииндийэттэн төрүттээх дьон ахсаана дойдуга 44% куоһарар
Дания — Босхолонуу күнэ
Кыргыстаан — Конституция күнэ
Миэксикэ — Пуэбла кыргыһыытын күнэ, Синко де Майо
Нидерланд — Босхолонуу күнэ
Палау — Кырдьаҕастар күннэрэ[2]
Таиланд — Коронация күнэ
Эфиопия — Көҥүл күнэ (Патриоттар кыайбыт күннэрэ)
Япония — Танго но сэкку (эбэтэр Аямэ-но-хи — баҕа батаһын күнэ). Былыргыттан ыраахтааҕы дьиэтигэр ыытыллар Госэкку диэн ааттанар 5 сиэртэн биирдэстэрэ- Япония,
Соҕуруу Кэриэйэ — Оҕо күнэ
Түбэлтэлэр Уларыт
- 1260 — Чыҥыс Хаан сиэнэ (Бөртөттөн кыра уолун Толуй уола) Хубилай Моҕуол импиэрийэтин Улуу хаана буолар. Бу хаан саҕана Моҕуол импиэрийэтэ муҥутуурдук кэҥии, сайда сылдьыбыта.
- 1494 — Колумб Ямайка арыыны арыйбыт.
- 1762 — Петербуурдааҕы эйэ сөбүлэҥэр илии баттаммыт. Сэттэ сыллаах диэн кэлин ааттаммыт Европа дойдуларын уонна Американы хаппыт бөдөҥ сэрииттэн Арассыыйа ыраахтааҕыта Петр III тахсыбыт — союзниктарын кытта сүбэлэспэккэ да Германияҕа Пруссияны төннөрбүт.
- 1789 — Франция хоруола Людовик XVI былааһы былдьаһыы уустук балаһыанньата үөскээбитигэр киэҥ ыҥырыылаах Генеральнай штааттар (фр. États Généraux) диэн ааттаах мунньах тэрийбит. Маннык мунньах 1614 сылтан ыҥырылла илигэ. Ол эрээри, утарсар өрүттэр сөбүлэҥҥэ киирсибэккэ, түмүгэр сотору кэминэн Француз өрөбөлүүссүйэтэ буолбута.
- 1849 — Фёдор Достоевскай атын петрашевецтэри кытта Антонелли диэн провокатор үҥсүүтүнэн тутуллан Петропавловскай кириэппэскэ угуллар. Кэлин суут 21 киһини өлөрөргө уураахтаабыта (ол иһигэр Ф. М. Достоевскайы, ол эрээри суруйааччы бириигэбэрэ толоруллуон аҕай иннинэ көскө ыытыынан солбуллубута).
- 1936 — Италия сэриилэрэ Эфиопия киин куоратын сэриилээн ылбыттар.
- 1942 — Британия, Соҕуруу Африка Сойууһун уонна Австралия сэриилэрэ Франция холуонньатыгар Мадагаскаарга саба түспүттэр. Байыаннай эпэрээһийэ соруга — Япония байыаннай баазалара Африкаттан чугас олохтоноллорун бохсуу. Ол саҕана Франция Виши бырабыыталыстыбата Германияттан тутулуктааҕа, ол аата Япония диэки этэ.
- 1942 — Дьокуускай куоракка «Центральнай» (ол саҕана «Детскай» диэн ааттааҕа) киинэ тыйаатыра аһыллыбыт.
- 1945 — Голландияҕа баар ньиэмэс сэриилэрэ капитуляциялаабыттар.
- 1945 — Прагаҕа ньиэмэстэри утары өрө туруу саҕаламмыт, Нуучча босхолуур аармыйатын 1-кы пехотнай дивизията бу өрө турууну өйөөбүт.
- 1949 — Европа Сэбиэтэ тэриллибит.
- 1954 — байыаннайдар өрө турууларын түмүгэр Парагвайга былааска Альфредо Стресснер кэлбит.
- 1956 — Токиоҕа дзюдоҕа аан дойду бастакы чөмпүйэнээтэ саҕаламмыт.
- 1992 — Кырыым түмэнэ Кырыым тутулуга суоҕун биллэрбит уонна бу туругу бигэргэтэр референдум атырдьах ыйыгар ыытыллыахтааҕын туһунан быһаарбыт.
- 1993 — Кыргыстаан саҥа Конституция ылыммыт. Тутулуга суох дойду буолуоҕуттан бастакы.
- 1994 — Армения, Нагорнай Карабах уонна Азербайджан түмэннэрэ Бишкек боротокуолга диэн ааттаммыт докумуоҥҥа илии баттаабыттар.
- 1999 — Британия устуоруйатыгар аан бастаан Шотландия түмэнигэр быыбар ыытыллыбыт.
Төрөөбүттэр Уларыт
- 1818 — Карл Маркс төрөөбүт, ньиэмэс бөлүһүөгэ уонна бэлиитигэ, коммунизм түөрүйэтин айбыт киһи.
- 1915 — Дионисий Турантаев (05.05.1915—10.10.1956) — устуоруйа билимин хандьыдаата, Саха өрөспүүбүлүкэтэ бастакы пятилеткаларга хайдах сайдыбытын чинчийбитэ.
- 1917 — Михаил Алексеев, ССРС народнай учуутала, Саха АССР уонна РСФСР оскуолаларын үтүөлээх учуутала. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан СӨ Илин бириэмийэтин лауреата төрөөбүт (өлб. 1995). Бу киһи уоттаах сэриигэ сылдьыбыта, ньиэмэс концлааҕырыгар уонна сэбиэскэй хаайыыга олорон тахсыбыта, ол эрээри санаатын күүһүнэн үлэлээн сүдү чыпчааллары ситиспитэ, үтүө аата бүтүн Сойууска дуорайбыта.
- 1926 — Георгий Сыромятников (05.05.1926—02.02.1991) — литэрэтиирэни чинчийэр учуонай, литэрэтиирэни ырытааччы. Социалистыы реализм саха литэрэтиирэтигэр диэн тиэмэҕэ 1968 сыллаахха диссэртээссийэтин көмүскээбит.
- 1961 — Иван Ушницкай — биллиилээх суруналыыс, публицист, "Киин куорат" хаһыат тутаах эрэдээктэрэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, РФ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
- 1964 — Сергей Ларионов, «ЛОРП» ААО генеральнай дириэктэрэ.
Өлбүттэр Уларыт
- 1821 — Франция импэрээтэрэ Наполеон Бонапарт быстыбыт.
- 1952 — хомуньуус баартыйа Саха сиринээҕи диэйэтэлэ Сэмэн Сюльскай. Кинини өлөрүү элбэх сураҕы-садьыгы күөдьүппүтэ.
- ↑ World Portuguese language day. UNESCO.
- ↑ (in en) The Europa World Year: Kazakhstan - Zimbabwe. Taylor & Francis. 29 July 2004. p. 3304. ISBN 978-1-85743-255-8. https://books.google.com/books?id=gP_-8rXzQs8C&pg=PA3304.