Бикипиэдьийэ:Билэҕит дуо/Рубрика архыыба

«Билэҕит дуо» рубрика архыыба. См. подробности на странице Википроект:Знаете ли вы.

Ыйдарынан архыып

Соторутааҥы

Тохсунньу 1—31 күннэрэ

Күөх тоҥсоҕой

Чаҕылхай дьоҕурдаах саха худуоһунньуга Зинаида Курчатова төрөөбүт сирэ Большой Патом - Иркутскай уобаласка баар эрээри Чапаево диэн Өлүөхүмэ нэһилиэгиттэн 18 км сиргэ сытар.
Аатырбыт Мытыйыкы 15-с оҕото Саха сиригэр бастакы география кафедратын олохтообута, кини сиэннэрэ уонна хос сиэннэрэ билигин аан дойдуга тарҕанан олороллор.
Саха сиригэр Күөх тоҥсоҕой эмиэ үөскүүр (ойууга).
Саха сиригэр аҕатын хартыыналарын кэллиэксиэйтин бэлэхтээбит Лев Габышев биир кыыһа Ускуустуба түмэлин дириэктэрэ.

Олунньу 1—28 күннэрэ

Токок тыыраахы миграцията

Бырадааһап ойуун Саха сирин бастакы тырахтарыыстарыттан биирдэстэрэ.
1925 сыллаахха Саха сирин бырабыыталыстыбатын көрдөһүүтүнэн ССРС наукатын академията Саха өрөспүүбүлүкэтин үөрэтэр Хамыыһыйаны (КЯР) тэрийбитэ. Хамыыһыйа учуонай сэкиритээрэ кэлин Беломор канал тутуллуутугар көннөрү оробуочайынан үлэлээбитэ.
Токок тыыраахы Арктикаттан Антарктикаҕа көһө сылдьар соҕотох көтөр. Ол сылдьан кини 70 тыһыынча километры ааһар (ойууга).
Арҕаа Хаҥалас улууһун Одуну нэһилиэгин киһитэ "Я.Ф. Санников нэстилиэнньиктэрэ" диэн тэрилтэни салайбыта. Улахан кыыһа Татьяна Крылова Саха государственнай университетын тэрийсибитэ.

От ыйын 1—31 күннэрэ

Эрнан Кортес ацтектар ыраахтааҕыларын албыннаан аманаат гыммыта. Писарро инкалары оппозиция көмөтүнэн сэриилээбитэ.
Кыайыы параадыгар Саха сириттэн 14 буойун кыттыбыта, онтон иккитэ - Мэҥэ-Хаҥаластар.
Индуизмҥа каасталар варналарга киирэллэр.
Адыаччы үрэх уонна нэһилиэк баай тоҥус аатын сүгэллэр.
"Хапсаҕай былыргыта уонна бүгүҥҥүтэ" кинигэ ааптара буоксанан, дуобатынан ситиһиилээхтик дьарыктаммыта, Ил Түмэн бастакы састаабыгар дьокутаат, "Саха Омук" вице-президенэ этэ.
Түүр тылларыгар киирэр кумык тылынан саҥарар дьон ахсаана сахалардааҕар арыый элбэх.

Атырдьах ыйын 1—31 күннэрэ

IMF сүрүн дьиэтэ

Тыһаҕас, борооску уратыларын син билэр буоллахптытына, ньылба диэн тугун билэрбит саарбах. Ньамарҕана диэни отой да билбэппит буолуо.
Ньаадьы диэн тыл биир суолтата ынах-сүөһү иччитэ, иккис суолтата — аймахтыыларга сыһыаннаах.
Дьокуускайдааҕы култуура уонна искусство колледжа 1937 сыллаахха тохсунньу 19 күнүгэр икки сыллаах культпросвет үлэһиттэр оскуолаларын быһыытынан олохтоммута.
Сотуун өлүү бациллатын, холера вибрионун уонна сэллик палочкатын арыйбыт Роберт Кох 13 оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ.
Аан дойдутааҕы харчы пуондата 180-тан тахса дойдуттан харчы хомуйар (ойууга).

Балаҕан ыйын 1—30 күннэрэ

Фернан Магеллаан

Аан дойдуну бастакынан эргийбит киһинэн Магеллааны ааттыыллар эрээри, кини айанын кыайан түмүктээбэҕэ - төннөн иһэн Лапу-Лапу диэн испааннары утары сэриилэспит киһи илиититтэн өлбүтэ.
Көһүйэ диэн кыра күөс. Батыйа диэн кыра батас.
Киһи быраабын биирдэһиллибит декларацията Аан дойдуга саамай элбэх тылга тылбаастаммыт дөкүмүөннэртэн биирдэстэрэ - 375 омук тылыгар тылбаастаммыт.
Франция протестааннарын (кальвинистары) гугеноттар диэн ааттыыллар. Бу дьону католиктар сөбүлээбэккэ биир түүн иһигэр 3000 тахса киһини өлөрбүттэрэ.
‎Дьабарааскы ото, Дьабара эрбэһинэ уонна Дьабара отоно - тус-туспа үүнээйилэр.

Алтынньы 1—31 күннэрэ

Баҕа хаата

Киһи аан бастакы аспыт үнтү тэбэр эттигэ хара буорах эбит.
Түөрт Арассыыйаҕа тахсыбыт киинэҕэ уһуллубут саха артыыһа Михаил Скрябин биир да официальнай сыбаанньата суоҕа.
АХШ-ка саамай улахан нуучча бибилитиэкэтин Дьокуускайтан төрүттээх киһи хомуйбута.
Баҕа хаата баҕаҕа туох да сыһыанна суох.
Бүлүү уокуругар 1858 сыллаахха 10243 балаҕан баар эбит.
Элгээйи улуус киинэ буола сылдьыбыттаах.
Аатырбыт быраас ‎Сергей Петрович Боткин чэйинэн эргинэр киһи уола эбит.

Сэтинньи 1—30 күннэрэ

Стивен Хокинг

Саха Өрөспүүбүлүкэтин устуоруйатыгар биир киһи араас кэмҥэ юстиция, доруобуйа харыстабылын, үөрэхтээһин наркома, өрөспүүбүлүкэ борокуруора буола сылдьыбыта.
Булуҥ улууһун аата 1956 сыллаахха суох буолбут нэһилиэк аатынан ааттанар.
Саха тыйаатырын ойуулуур ускуустубатын төрүттээбит саха маҥнайгы үрдүк үөрэхтээх худуоһунньуга кыра эрдэҕинэ олоҥхону уруһуйдаан дьоҕурун көрдөрдөрбүтэ.
Саха уһулуччу поэта Алампа кэргэнин түөрт сылы быһа сырсан ойох ылбыта.
Аан дойду бастакы сэриитин түмүгэр 4 импиэрийэ суох буолбута.
Аан дойдуга тыыннаахтартан саамай биллиилээх физик-теоретик былчыҥнара үлэлээбэт буоланнар саҥарар да кыаҕа суох.

Ахсынньы 1—31 күннэрэ

Сэрии кэмигэр саха омугун хоргуйан быстыыттан быыһаабыт сүдү өҥөлөөх, сэллиги уонна трахоманы кыайарга олук уурбут киһи эдэр сылдьан хаартыһыт этэ (ойууга).
XX үйэ 50-с сылларыгар Саҥа Сир диэн Хотугу муустаах муора бөдөҥ арыытыттан ненецтэри күүс өттүнэн көһөрөн баран онно ядернай полигон оҥорбуттара.
Саха киһитэ Финляндия дьоруойугар тэҥнээх Көҥүл мэтээлин кавалера этэ, бу дойду көҥүлүн иһин сэриигэ тыына быстыбыта.
Тибиэккэ сүөһү быһыытынан туттуллар кыыл арҕаһынан 2 миэтэрэҕэ тиийэ үрдүктээх буолар.
Сахаттан бастакы бөлөһүөк учуонай 1936 сылтан философия кафедратын салайбыта.
Эдьиий Марыына Урааллааҕы консерваторияны бүтэрбитэ. Билигин бу үөрэх кыһата Дьокуускайга филиааллаах.

Тохсунньу 1—31 күннэрэ

Саха сиригэр хостонор таас чох үксэ үрдүкү үүнээйилэр кырамталарыттан үөскээбитэ – мастартан, сэппэрээктэртэн уонна оттортон. Ол гынан баран, сорох чох күөл салахайыттан үөскээбит. Оннук чоҕу богхед диэн ааттыыллар.
Мэҥэ Хаҥалас Доллу нэһилиэгиттэн (ойууга) төрүттээх киһи үлэтин Георгий Башарин саха тыйаатырын үөрэтэр бастакы үлэ быһыытан сыаналаабыта.
Чурапчы Сылаҥыттан төрүттээх бибилитиэкэр Ленин үлэлэрэ Саха Сиригэр тарҕаныыларын чинчийэн устуоруйа билимин хандьыдаата буолбута.
Ньурбаттан сылдьар археолог Анаабыр уонна Өлөөн өрүстэр тардыыларыгар аан бастаан хаһыылары оҥорбута.
Математик учуонай Саха Сиригэр төрүччүнэн үлүһүйэринэн биллэр. Лүүчүннэр төрүттэрин туһунан кинигэ ааптара.
Былыргы Риимҥэ дьахтар таҥаратын аатынан бэс ыйын ааттаабыттар.

Олунньу 1—28 күннэрэ

Москубаҕа метро станцията

Олоҥхо салаатыгар үлэлээбит Бүлүү Үгүлээтиттэн төрүттээх киһи 1965 сыллаахха Государственнай антирелигиознай издательство архыыбыттан саха биир биллиилээх чинчийээччитин үгүс сыралаах үлэтин түмүгүн - "Эллэйаданы" - булбута.
Үөһээ Бүлүү Хомустааҕыттан төрүттээх суруйааччы бастакы бөдөҥ айымньыларын хоту дойду олоҕуттан суруйбута.
Сахаттан бастакы Саха сирин салайбыт киһи эдэр сылдьан Сэмэн Новгородовка уонна Өксөкүлээххэ үөрэммитэ, кэлин саха тылын дьылҕатын, сайдыытын турууласпыта.
Бастакы сир аннынан сылдьар пуойас 1863 сыллаахха үлэтин саҕалаабыта (ойууга).

Кулун тутар 1—31күннэрэ

Аатырбыт саха суруйааччыта эдэр сылдьан тырахтарыыстаабыта (хаартыскаҕа).
Эбэҥки суруйааччыта суол тутааччыларын утары турбут булчут туһунан айымньыта бүтүн Арассыыйаҕа биллибитэ.
Өксөкүлээх Өлөксөй Бүлүү куоратыгар төрөөбүт уоллаах этэ.
Саха биллиилээх ырыаһыта СПТУ-13 бүтэрэн «баянист-хормейстер» идэтин ылбыта.
Ирландияттан сылдьар рок бөлөх 170 мөл. тахса муусука альбомун атыылаабыт.

Муус устар 1—30 күннэрэ

Амма улууһугар Өнньүөскэ Алта Ыаҕас диэн үрэх баар.
Көөнньө турар кымыска ыаммытынан үүтү уонна оргуйбут ууну кутан баран, булкуйар аналлаах тэрил баар буолар этэ.
Сэмэн Тумат омугунан тумат буолбатах.
Аатырбыт асчыт Тарбаахап 5 саастааҕар тулаайах хаалбыта. Астыырга кимтэн үөрэммитэй?
Саха литератууратыгар икки Баһылай Дьаакыбылаптар бааллар этэ. Биирэ аатырбыт Далан (ойууга). Иккиһэ - билигин гениальнайынан билиниллэр "Тэҥҥэ кырдьыбыт тэҥкэ тиит" бөдөҥ кэпсээн ааптара.
Арассыыйа норуодунай артыыската Мэҥэ Хаҥалас Бастакы Наахаратыгар төрөөбүтэ.

Ыам ыйын 1—31 күннэрэ

Нам улууһа

Нам улууһугар 19 нэһилиэк, 24 нэһилиэнньэлээх пуун баар. Иккис Хомустаах нэһилиэгигэр 4 нэһилиэнньэлээх пуун киирэр (ойууга күөҕүнэн бэлиэтэммит).
Нам Салбаҥыгар төрөөбүт киһи Сунтаар улууһун Ытык киһитэ буолбута.
Бастакы Дыгын оонньуулара 1995 сыллаахха Дьокуускай куорат ыһыаҕар ипподромҥа буолбуттара.
Дыгын оонньууларын 7 төгүллээх чөмпүйүөнэ, XVII Манчаары оонньууларын чөмпүйүөнэ 1977 сыллаахха төрөөбүтэ.
Арассыыйа билимин академиятын бэһис бэрэсидьиэнинэн олорбут киһи бу дуоһунаска 18 сааһыгар анаммыта уонна үйэ аҥарыттан ордук олорбута.
Нуучча тылын бастакы быһаарыылаах тылдьытын XVIII үйэ бүтүүтүгэр дьахтар таһааттарбыта.
Саха аатырбыт худуоһунньуга дьэбириэй тыйаатырыгар режисердуу, Уссурийскай заповедникка егердии, Сахалииҥҥа балык собуотугар үлэлии сылдьыбыт кэмнэрдээх.

Бэс ыйын 1—30 күннэрэ

Екатерина II дьүөгэтэ Арассыыйа учуонайдарын салайбыт соҕотох дьахтар этэ.
Арассыыйа Билимин Академиятын үлэтин сөргүппүт киһи устуоруйаҕа отой атынынан аатырбыта.
Камчаатка кытылын каартаҕа киллэрбит, хас да арыыны уонна архипелаагы арыйбыт муораннан устааччы айанньыт-географ литератуураҕа бириэмийэлэр ахсааннарын элбэппитэ.
Ирландия аатырбыт суруйааччытын (ойууга) айымньытыгар биир эрэ күн ойууланар. Бу күнү билигин аан дойду барыта бэлиэтиир.

От ыйын 1—31 күннэрэ

1993 сылтан 2013 сылга дылы «Городок» биэрии уопсайа 284-тэ тахсыбыт.
Чурапчы Кытаанаҕын детсаадын иитээччитэ икки диссертацияны көмүскээбитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык Киһитин аатын сүкпүтэ.
90-с сылларга Тобул кулууп кыттыылаахтара Аимҥа, Байкаалга, Монголияҕа, Бурятияҕа, Татарстааҥҥа тиийэ сылдьыбыттара.
Сорох үүнээйилэр сэбирдэхтэрэ умнастан үөскээбэтэхтэр.

Атырдьах ыйын 1—31 күннэрэ

Башкиир омугун дьоруойа, XVIII үйэ иккис аҥарыгар Пугачевка полковниктаабыт киһи үөрэхтээх этэ, ол эрэн ханна үөрэммитэ биллибэт.
Абстрактнай экспрессионизм диэн салаа идеолога уонна салайааччыта 1944 сыллаахха массыынатын итирик ыытан иһэн саахалга түбэһэн өлбүтэ.
Көмүлүөк оһох сүүһэ туспа ааттаах.
Смоленскай уобаласка 17 тыһыынчаттан тахса украинец, 16 тыһыынчаттан тахса белорус олорор.
Магадаан уобалаһыгар (ойууга) 400-тэн тахса киһи сахабын дэнэр.

Балаҕан ыйын 1—30 күннэрэ

Кэриэйдэр бэйэ-бэйэлэрин кытта сэриилэһиилэригэр 2 мөлүйүөнтэн тахса киһи өлбүтэ.
Балаакканы дьиэ диэбэттэр эбит.
Бу кыыллар көрүҥнэрэ 2800-кэ тиийэр эбит. Бары сиэмэхтэр.

Алтынньы 1—31 күннэрэ

73 саастаах эмээхсин аан дойдуга биллэр ди-джей. Электроннай муусуканан аҕыйах сыллааҕыта үлүһүйбүт.
Индонезия ырыаһыта билигин Францияҕа дойдутунааҕар кырата суох кэрэхсэбилинэн туһанар.
Массыына оҥорорго конвейеры аан бастаан 1913 сыллаахха туһаммыт киһи сэриини утарар төрүөтэ - кэми экономиялааһын.
Пекарскай тылдьытыгар сахаларга кинээс диэн тиэрмин иннинэ бу тиэрмини туттубуттар диэн суруллубут.

Сэтинньи 1—30 күннэрэ

Бу Саха сирин өрүстэригэр үөскүүр балыгы сороҕор хаахынайы кытта булкуйаллар.
2008 сыллаахха тахсыбыт кутталлаах киинэҕэ өлбүт кыыс дьүөгэтин түүлүгэр киирэр.
Тимир дьахтар 13 чыыһылаҕа бэргэһэлэммит.

Ахсынньы 1—31 күннэрэ

Дойду бэрэсидьиэнэ террорист быһыытынан сууттанан 26 аҥаар сыл хаайыыга олорбута.
Бороҕонтон төрүттээх киһи Арассыыйа генеральнай консула буола сылдьыбыта.
Бу француз микробиолога (ойууга) үйэтин тухары дьону эмтээбитэ, ол эрэн анал быраас үөрэҕэ суох этэ. Ыарыылары утары ситиһиилээхтик охсуспутун иһин аан дойду бары кэриэтэ дойдута киниэхэ уордьан туттарбыт эбит.

Тохсунньу 1—31 күннэрэ

1955 сыллаахтан 1975 сыллаахха дылы буолбут Вьетнамҥа буолбут сэрии Тымныы сэрии сорҕотунан ааҕыллар.
Бу франсуз ыраахтааҕыта кыайбыт сирдэригэр аймахтарын уонна доҕотторун ыраахтааҕы гынар үгэстээҕэ.
Бу ыарыы тас көстүүтэ эгэлгэ, бэйэ-бэйэтигэр майгыннаабат.

Олунньу 1—28 күннэрэ

Бу дьоппуон тэрилтэтэ аан дойдуга баар собуоттарыгар 500-тэн тахса массыына көрүҥүн оҥорор.
Гириэк бэлиитигэ, Греция премьерын күтүөтэ бикипиэдьийэни кытта сууттаспыта.
Арассыыйа бастакы уопсастыбаннай түмсүүтүн 1845 сыллаахха географтар тэрийбиттэрэ.

Кулун тутар 1—31күннэрэ

1955—1975 сс. Вьетнамҥа буолбут сэрии Тымныы сэрии сорҕотунан ааҕыллар.
Бу француз ыраахтааҕыта сэриилээн кыайбыт дойдуларыгар аймахтарын уонна доҕотторун ыраахтааҕы гынар үгэстээҕэ.
Бу ыарыы тас көстүүтэ эгэлгэ, бэйэ-бэйэтигэр майгыннаабат.

Муус устар 1—30 күннэрэ

Эдэр көлүөнэни иитиигэ өр сылларга үтүө суобастаахтык үлэлээбит В.С.Яковлев 1976 сыллаахха Далан диэн псевдонимынан “Дьикти саас” сэһэнин “Хотугу сулус” сурунаалга бэчээттэппитэ. Бу сэһэнигэр Саха сиригэр интеллектуальнай сайдыылаах эдэр дьон үүнэн-сайдан иһэллэрин, кинилэр олоххо кырдьыктаах суолу тутуһалларыгар көрсөр ыарахаттарын, моһоллорун дириҥ реалистическай күүстээхтик арыйан көрдөрбүтэ.