СПИД

СПИД (Синдром приобретенного иммунодефицита) диэн ВИЧ вируһун дьайыытыттан киһиэхэ үөскүүр ыарыы.

• Синдром диэн биир төрүттээх араас симптомнар эбэтэр кыһалҕалар холбоммуттара. Иммуннай система үлэтин кыайбат буолуутун түмүгэр бу ыарыы киһиэхэ киирэр көрүҥэ, тас көстүүтэ араас буолар.
• Приобретеннай - бу тиэрмин иммун систиэмэ бэйэтин итэҕэһиттэн (киһи төрүөҕүттэн-үөскүөҕүттэн) буолбакка, тас төрүөттэн эмсэҕэлээбитин көрдөрөр.
• Иммунодефицит диэн тиэрмин иммунитет итэҕэстээҕин көрдөрөр. Иммуннай система араас ыарыылары кытта охсуһар дьоҕура намтыыр эбэтэр сүтэр.

ВИЧ вируһа клеткаттан тахсыыта

Дьон хайдах ыалдьарый?

Ыарыылаахтар ахсааннара 1979 сыллаахтан 1995 сылга дылы

2004 сыллаахха 3 000 000 киһи кэриҥэ дьон СПИД-ы кытта сыһыаннаах ыарыылартан өлбүтэ. Онтон 500 тыһыынчата оҕолор этэ. Билигин аан дойдуга 40 мөл киһи ВИЧ-ыарыһах. Ыалдьыбыт дьон баһыйар өттө Африкаҕа олорор, оҕолорго СПИД-тан өлүү улахан аҥара эмиэ Африкаҕа тахсар.

Сыстыбыт киһи ыарыытын туһунан билбэккэ уһуннук сылдьыан сөп, ол иһин ыарыһах чопчу ахсаанын этэр сатаммат.

ВИЧ ханна саҕаламмыта

Учуонайдар этэллэринэн ыарыы бастаан Африкаҕа саҕаламмыта. Бастаан шимпанзе эбисийээнэлэргэ үөскээбит, онтон дьоҥҥо бэриллибит диэн сабаҕалааһын (гипотеза) баар.

ВИЧ уонна СПИД

ВИЧ вирустаах киһи СПИД ыарыһах буолумуон сөп. Хас да сыл туга да биллибэккэ олоруохтарын сөп. СПИД диэн быһаарыллыбыт киһи ханнык эрэ ыарыы баара биллэр буолар. Билигин ВИЧ/СПИД-ы суох оҥорор эмп суох эрээри синдрому кыччатар эмптэр бааллар.

Ким эмит ВИЧтаах буоллаҕына ВИЧ-положительнай диэн ааҕыллар.

СПИДы быһаарар ыарыылар

Киһи СПИД-ы быһаарар ыарыылаах диэн быһаарыллыбыт буоллаҕына ураты ыарыылардаах буолаллар, тоҕо диэн доруобай киһи имуннай системата оннук ыарыылары кытта ситиһиилээхтик охсуһар.

Оннук СПИД-ы быһаарар ыарыылар:

• Капоши саркомата - рак уратыта, киһи тириитин баһаарар, сороҕор атын органнарга эмиэ тиийиэн сөп.
• Цитамегаловируснай ринит - киһи хараҕын кэннигэр үөскүүр вирус ыарыыта.
• Пневмоцистнай пневмония - пневмония арааһа, бу ыарыы ордук тарҕаммыт.
• Токсоплазмоз - киһи мэйиитигэр уонна атын органнарыгар тиийэр паразит

Тас сигэлэр

• World Health Organizations 3 by 5 Initiative
• Médecins Sans Frontières: Campaign for Access to Essential Medicines Архыыптаммыт 2005, Атырдьах ыйын 12 күнүгэр.
• WHO HIV/AIDS Programme
• AIDS Education Global Information System
• From the US National Institutes of Health Архыыптаммыт 2021, Кулун тутар 22 күнүгэр.
• New England Journal of Medicine Article "Patents versus Patients? Antiretroviral Therapy in India" Архыыптаммыт 2009, Ыам ыйын 1 күнүгэр.
• AIDSPortal knowledge network
• Piedmont Care
• AIDS portal

Быһаарыылар

• ^  "Survey shows intervention crucial to halt HIV in youth." AIDS Policy Law. 2005 Mar 11;20(5):4.
• ^  "Sexual possibility situations and sexual behaviors among young adolescents: the moderating role of protective factors." J Adolesc Health. 2004 Dec;35(6):528.e11-20.
• ^  "Update: syringe exchange programs--United States, 2002." Morb Mortal Wkly Rep. 2005 Jul 15;54(27):673-6. MMWR is published by the Centers for Disease Control.