Дьабара отоно

Дьабара отоно (нууч. хвойник, лат. Éphedra) - үрэх кытылын саастарыгар, өрүс хочолоругар толооннорго, таас хайалар иэдэстэригэр үүнэр 15-25 үрдүктээх эмтээх талахтыҥы үүнээйи, болчуохтардаах умнаһа сир аннынан барар, онтуката хоччорхой сэбирдэхтэрдээх сүүмэҕинэн түмүктэнэр, кыһыл өҥнөөх төгүрүк отоннордоох буолар.

Морфологията

Дьабара отоно намыһах , 15-20 см эрэ үрдүктээх тэлгэнэн үүнэр сэппэрээк , уһун түмүктэрдээх курдук силиргэхтээҕиттэн синньигэс элбэх салаа силистэр тахсаллар. Лабаалара саһархайдыҥы от күөхтэр , көнөлөр эбэтэр өҕүллэҕэстээхтэр , 10-50 буола -буола бөлөхтөөн үүнэллэр . Сымыйа астара отоннуҥулар , төгүрүктэр ,кыһыллар, 6-9мм уһуннаахтар, үксүн биир ,хаһан эмэ икки ,сиэмэлээхтэр. Сиэмэлэрэ ньолбуһахтар ,күрэҥ дьүһүннээхтэр.

Үүнэр сирэ

Өрүс кытыыларын хайыр таастаах эниэлэрэ ,кураанах хочолоро ,мыраан тэллэҕинээҕи ойуур быыстаах истиэптэрэ.

Тарҕанан үүнэр сирэ

Республика киин оройуоннара.

Туттуллар органнара

Саҥа лабаалара .От күөх дьабара отонун лабаатын үөһээ өттүн быһан от ыйын бүтүүтүттэн балаҕан ыйын бастакы аҥарыгар диэри хомуйуллар .

Химическэй састааба

Медицинаҕа өрдөөҥҥүттэн туттуллар эфедрин дьабара отонугар баар хас даҕаны изомернай алкалоидтардан саамай сыаналааҕынан ааҕыллар (Соколов ,1952). Алкалоидтар кини отонун күөх лабааларыгар эрэ мунньуллаллар эбит.Дьабара отонун алкалоидтара араас дойдуга тус-туһунан эбиттэр.

Саха сирин киин оройуоннарыгар баар дьабара отонун лабаалара эмиэ алкалоидтаахтаара быһаарыллыбыт.От ыйын ортотугар хомуллубут ити отон сэбирдэҕэр 1,06%алкалоидтаах ,атырдьах ыйын бүтэһигин диэки 0,78% диэри .Балаҕан ыйын бүтүүтүгэр алкалоид аҕыйыыр эбит . Алкалоидтартан ураты дьабара отонугар дубильнай веществолар: күөх лабаатыгар -7,9 %,силистэригэр -0,38 %,аҕыйах флавоноидтар ,бэрт кыра сапониннар булуллубуттар . Эфирдээх арыылар көстүбэтэхтэр ( Макаров ,1970)

Медицинаҕа туттуллуута

Дьабара отонун отун сырье курдук эфедрин алкалоиды ыларгатутталлар . Отонун отуттан ылыллыбыт эфедрины бронхиальнай астманы ,коклюһу эмтииргэ , бронхикка ,мурун тымныйан олус ытырдарга ,хаан баттааһына наһаа түһэригэр ,о. д. а. туттуллар.

Дьабара отонун отун көөнньөһүгэ аҥардастыы хаан баттааһына үрдүүр түбэлтэтигэр ,ньиэрбэлэрэ ыалдьар ,утуйбат буолбут ,сүрэх ыарыылаах дьоҥҥо сэрэхтээх .Эфедрини киин ньиэрбэ систематын (КНС) күүркэтэриниһин киэһэ иһэр көҥуллэммэт.

Быһаарыылар

2. Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ , А.П.Басыгысова ,Дьокуускай , 2004