Сивцев Иннокентий Иванович - Мытыйыкы

Сивцев Иннокентий Иванович — Мытыйыкы (1870—1928) — XIX бүтүүтүгэр, XX үйэ саҥатыгар үөскүү сылдьыбыт дэгиттэр талааннаах саха киһитэ. Ордук худуоһунньук, иконописец, таҥара дьиэтин тутааччы быһыытынан биллэр, географияҕа уонна краеведениеҕа сыһыаннаах чинчийиилэрэ сыдьааннарын архыыбыгар харалла сыталлар.

1870 сыллаахха алтынньы 22 күнүгэр (эргэ истиилинэн алтынньы 10) Боотуруус улууһугар Сылаҥ нэһилиэгэр (билигин Чурапчы улууһун сирэ), Ньургун диэн сиргэ төрөөбүтэ. Аҕата уола икки саастааҕар өлбүт буолан, оҕону ийэтэ, Алаҕар нэһилиэгиттэн төрүттээх Татьяна Давыдовна Сивцева (Попова) соҕотоҕун улаатыннарбыта. Уол ааҕарга-суруйарга үөрэммитэ (көскө кэлбит дьон биитэр нэһилиэк суруксутугар буолуо диир, чинчийээччи Панкратий Дмитриевич Петров).

Иннокентий Сивцев 1886 сыллаахха ыам ыйын 5 күнүгэр (эргэ истиилинэн муус устар 23 күнүгэр) 16 саастааҕар Парсковья Исааковна диэн кыыһы кэргэн ылар. Ол сыл Сылаҥҥа Михаил Архангел сыаркабын тутуутун саҕалыыллар (сыаркабы 1893 сыллаахха епископ Мелетий арыйбыта). Тутууну Иркутскайтан сылдьар Владимир Никандрович Моравскай диэн архитектор-худуоһунньук салайбыта. Мытыйыкы кыра кыыһа А.И. Сивцева ахтарынан, эдэр киһи ол худуоһунньукка босхо көмөлөһөр эбит - кырааска оҥорорго, илии-атах буолан, кэлин сыыйа уруһуйдуур буолбут. Сотору кэминэн бастыҥ көмөлөһөөччү буолан, иконостааһы оҥорорго кытта көмөлөспүт. В.Н. Моравскай эдэр киһи талаанын таба көрөн Иркутскайга илдьэ сатаабыт, Художестволар Академияларыгар киллэриэх буолбут. Барарыгар үөрэнээччитигэр киистэлэрин, кырааскаларын, кинигэлэрин уонна иконалар репродукцияларын хаалларбыт.

1896 сыллаахха Мытыйыкы Иркутскай епархиятыттан икона суруйарга көҥүл ылбыт.

Худуоһунньук кэлин тыыннаах дьону эмиэ суруйар буолбут. Оннук, холобур, саха бастакы бырааһын Прокопий Сокольниковы, Н.Д. Субуруусскайы оҥорбута.

Лев Толстой мэтириэтин оҥорбутун туһунан "Голос Москвы" хаһыат 291№ 1912 сыллаахха ахсынньы 18 күнүгэр маннык суруйбута:

И.И. Сивцев является поистине якутским самородком... Портретом Л.Н. Толстого художник заставит, безусловно, о себе заговорить.

1923 сыллаахха уолаттарын уонна күтүөттэрин салайан Сылаҥҥа ат миэлиҥсэтин тутан бүтэрбитэ. Ол миэлиҥсэ бастаан Бэрэ диэн сиргэ турбута, онтон 1952 сыллаахха Уһун Күөл диэн сиргэ көһөрүллэн 1954 сыллаахха диэри үлэлээбитэ. Үсүһүн Арыылаах диэн сиргэ көкөрбүттэрэ. Онтон 1977 сыллаахха Суорун Омоллоон көрдөһүүтүнэн Чөркөөх түмэлигэр биэрбиттэрэ.

Мытыйыкы 1928 сыллаахха бэс ыйын 28 күнүгэр өлбүтэ, төрөөбүт сиригэр Ньургуҥҥа көмүллүбүтэ.

Кыра кыыһа (ыал 15-с оҕото) Анастасия Саха сиригэр географияҕа анал үөрэхтээхтэртэн биирдэстэрэ буолбута.

Мытыйыкы туһунан бэчээккэ

• Клиорина И.Л. Л.Н. Толстой мэтириэтин көрдөөһүн. Кыым, 1962, муус устар 20.
• Клиорина И. путешествие в страну моего детства. Полярная звезда. 1973. 12№, 112-113 сир.
• Макаров Д.Н. Худуоһунньук И.И.Сивцев туһунан. Хотугу сулус. 1973, 12№
• Макарова Н. Дэгиттэр талааннаах Мытыйыкы. Илин. 1998, 2№
• Доосо-Федосеев И. Братья. М. "Детская литература", 1976.

Сигэлэр

• Дух Мытыйыкы Архыыптаммыт 2012, Кулун тутар 11 күнүгэр. СахаОпенВорлд саайт.
• Якутский Андрей Рублев // Ежедневная республиканская газета "Якутия" (нууч.)