Гоголева (Яковлева) Евдокия Константиновна

Гоголева (Яковлева) Евдокия Константиновна (1891—1971) —- Саха тыйаатырын диэйэтэлэ, Алампа кэргэнэ.

1891 сыллаахха Нам улууһугар I Үөдэй нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕыс саастааҕар төрөппүттэрэ Калинкин диэн саха атыыһытыгар Марха таһыгар баар сайыымкатыгар сүөһү көрөөччүнэн үлэлии киирбиттэрэ. Оттон Дуунньаны атыыһыт Дьокуускайга дьиэтигэр илдьэ киирбит, онно бэйэлэрин кыргыттарыгар дьүөгэ оҥорон, хамнастаах дьиэ үлэһитэ оҥостубуттар.

17-18 саастааҕар Василий Никифоров уонна Өксөкүлээх Өлөксөй этиилэринэн Бирикээсчиктэр кулууптарыгар "оонньууга" кыттар буолар. Онно көмөлөһөөччүнэн, сүппүлүөрүнэн "хара бараан, көссүө баҕайы" эдэр киһи Алампа Соппуруонап буолар. Кулуупка сахалыы испэктээктэргэ барытыгар араас оруоллары толорор, "ыллыыр да этим" диэн ахтар эбит. Түөрт сыл билсэн баран 1913 сыл муус устарыгар 28 күнүгэр эдэрдэр холбоспуттар. Алампа сайын аайы Кирилэ Дабыыдап диэн балыксыкка суруксуттаан Өлүөнэ төрдүгэр түһэр эбит. 1914 сыл сайыныгар эдэр ыал борокуотунан эмиэ хоту бараллар. Булуҥ аттыгар алдьархайдаах тыалга түбэһэллэр, тимирэн эрэр баарсаттан дьону быыһаары биэс ыйдаах ыарахан сылдьар Дуунньа дэҥнэнэр, онтон сылтаан оҕото куотар. Итинник Софроновтар ааттарын ааттатар оҕолоро суох хаалаллар.

1925 сыллаахха Саха тыйаатыра аһыллыаҕыттан ыла сүрүн оруоллары толорор артыыс буолар.

1927 сыл сааһыгар кэргэниттэн Алампаттан арахсан Степан Гоголевка барар. Бу туһунан «Саха Сирэ» хаһыакка маннык суруйан тураллар:

Баҕар, киэҥ билсиилээх-көрсүүлээх киһи эмтэтэн, оҕолонуом да дии санаабыта буолуоҕа. Кэлиҥҥи кэргэнэ даҕаны 5 сыл аҕа, оҕото суох дьахтары чахчы таптаан-умсугуйан ыллаҕа.

Евдокия Константиновна иккис кэргэнэ С. Ф. Гоголев эдэр сааһыттан Саха сирин үрдүнэн киэҥник биллибит саха бастакы революционердарыттан биирдэстэрэ, бөдөҥ советскай салайааччы этэ. Ол курдук кини адьас эдэр сааһыттан юстиция, үөрэх наркомунан, Саха сирин Совнаркомун председателинэн үлэлээбитэ. Үлэлээбит хайысхаларыгар, ордук үөрэҕирии эйгэтигэр умнуллубат элбэх үтүөнү оҥорбута. Кини 1933 сыллаахха 37 сааһыгар сылдьан сүрэҕинэн Москуба куоракка өлбүтэ.

1938 с. атырдьах ыйын 20 күнүгэр тыйаатыр үлэһиттэрин мунньаҕар дириэктэр хас да киһини, ол иһигэр Евдокия Константиновнаны "как конкретных проводников разлагающего антисоветского влияния буржуазных националистов" диэн үлэттэн устарга боппуруос туруорбут. Онон ити ый 28 күнүнээҕи бирикээһинэн ууратыллыбыт. Онтон контреволюционнай үлэҕэ кыттыбыт диэн үс ыстатыйаннан буруйдаан сэтинньи 1 күнүгэр хаайаллар. "Буржуазнай омугумсуйуу ис хоһоонноох айымньылардаах" Алампаны кытта алтыһа сылдьыбытынан, иккис кэргэнэ Гоголев С.Ф. "уҥа контреволюционнай омугумсуйар тэрилтэ чилиэнэ буоларынан", Ойуунускайдааҕы кытта билсэринэн киирэллэр. Ахсынньы ыйга буруйа дакаастамматаҕынан таһаараллар. Хайыыттан тахсан баран 1939 сыл муус устар 22 күнүгэр үлэтигэр туруорсан туран хос киирэр. 1941 сыллаахха үлэ миэстэтин сарбыйыыга түбэһэн, артыыһыттан ууратыллан тыйаатырга көстүүм тигэр сыахха анаммыт.

Бу кэнниттэн өр сылларга дьоҥҥо дьуккаах олоро сылдьыбыта. 1952 сылтан ыла уонтан тахса сыл Валентин Михайлович уонна Александра Хрисанфовна Слепцовтар диэн үтүө ыалга ийэлэрин кэриэтэ буолан олорбута. Бу кэмнэргэ тыйаатырга көстүүм сыаҕын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. 1957 сыллаахха биэнсийэҕэ тахсыбыт.

1971 сыллаахха тыйаатырдар кырдьаҕас үлэһиттэрэ 80 сааһын бэлиэтээбиттэрэ. Ол туһунан кырдьаҕас артыыс Анна Кузьмина маннык ахтар:

Сыанаҕа олорбута, кини туһунан тыйаатыр кылаабынай режиссера Ф.Ф. Потапов тыл эппитэ. Эҕэрдэлээбиппит. Туох эрэ кыра бэлэх туттарбыппыт. Онтон кини тыл эппитэ. "80 саас дьахтар киһиэхэ аҕыйаҕа суох саас. Араас үчүгэй да, ыарахан кэмнэр да бааллара. Хомолтом диэн төрөппүт оҕом суоҕа. Онтон Тойон таҥараттан биири эрэ көрдөһөбүн, ол дойдуга барарбар өр ыалдьан сыппакка эмискэ барбыт киһи диэн баҕалаахпын", - диэбитэ. Ити биһиги кинини бүтэһик көрүүбүт этэ.

"Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэтин иһин" мэтээлинэн 1946 сыллаахха наҕараадаламмыт. 1947 с. САССР Үрдүкү Сэбиэтин Бүрүсүүдьүмүн Бочуотунай кыраамататынан бэлиэтэммит.