Юсуф Акчурин

Юсуф Хасанович Акчурин (Юсуф Акчура, тат. Yosıf Aqçura, Yosıf Xәsәn uğlı Aqçura; Йосыф Акчура, Йосыф Хәсән улы Акчурин) (Ульяновск куоракка, 1876 сыл ахсынньы 2 күнэ – 1935 c. Кулун тутар 11 күнэ Истанбул куорат) – татаар суруйааччыта, суруналыыс, историк, политическай үлэһит, түркчүлүк (пантюркизм) идеолога.

Ульяновск (уруккута Симбирск) куоракка, баай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата – Хасан Бей, суконнай фабрика тойоно, ийэтэ - Камар Бану Биби Ханым. 2 сааһыгар, аҕата өлбүтүгэр, ийэтэ уолун кытта Истанбул куоракка көһөн барбыта. Оскуоланы Истанбулга бүтэрэр. 1895 сыллаахха Harbiye mektebi диэн военнай училищега үөрэнэ киирбитэ. Училещины бүтэрэн баран, офицердары бэлэмниир курстарга үөрэнэ киирэр. Ол эрээри, султан Абдул-Гамид II-с утары заговор тэрийбитин иһин, 83 киһини кытта ссылкаҕа Триполитанияҕа үүрүллэр. 1899 сыллаахха ссылкаттан Францияҕа күрүүр.

Парижка сыллар

Парижка Политехническай наука оскуолатыгар үөрэнэр. Бу сылдьан, пантюркизм идеятыгар кэлэр. Улахан оруолу оонньообута буолуо доҕоро Шерафэттин Маҕмуми – младотюрк, турецкай эмигрант. Үөрэҕин "Osmanlı Devleti Kurumlarının tarihi Üstüne Bir Deneme" диэн дипломнай үлэтинэн бүтэрэр.

Казань куоракка сыллар

1903 с. Россияҕа төннөр, Казань'ҥа олорор. "Мухаммадия" диэн медресе'ҕа историяны, географияны уонна литератураны үөрэтэр, Казан мухбире (Казанский вестник) хаһыат редакторынан үлэлиир, Иттифак аль – Муслимин либерально-демократическая партия тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ буолар. 1904 с. саамай биллиилээх үлэтин суруйар – "Политика үс көрүҥэ" (тур. Üç Tarzı Siyaset), онтукайа египет Тюрк диэн сурунаалыгар бэчээттэнэр.

Турцияҕа олоҕо

Турцияҕа буолбут младотюроктар революцияларын кэнниттэн, 1908 с. төттөрү Истанбулга төннөр. Истанбуллааҕы государственнай академияҕа историяны үөрэтэр, Türk yurdu (Түүр дьиэтэ) сурунаалы таһаарар. Кини ыстатыйалара татаар "Вакыт" хаһыатыгар уонна "Шура" сурунаалга тахсаллар. Россияҕа олорор түүр омуктары көмүскүүр үлэтин саҕалыыр. Европаны кэрийэ сылдьан лекциялары ааҕар. Бу сылдьан, 1919 с. хаайыыга түбэһэр, ол эрээри 1920 с. Турцияҕа этэҥҥэ төннөн кэлэр. 1920-с с. Мустафа Кемаль кэмигэр, культуура уонна политика сүбэлээччитэ буолар. 1931 с. Юсуф Акчурин салалтатынан Турецкай историческай обществоны тэрийэр. 1933 с. реформа кэнниттэн университетка политическай история туһунан лекциялары ааҕар, университет профессорынан үлэлиир. Турецкай меджлис (парламент) депутатынан талыллар. 1935 сыллаахха кулун тутар 11 күнүгэр Карс к. Сүрэҕэ тохтоон өлөр. Эдирнекапы кладбищега (Истанбул к., Турция) көмүллэн сытар.