Новиков Алексей Николаевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

'''Новиков Алексей Николаевич''' (1906—1981) — [[Өлөөн улууһа|Өлөөн]] райкомун 1 сэкиритээрэ, [[Аҕа дойду улуу сэриитэ|Аҕа дойду улуу сэриитин]] кыттыылааҕа, сэриини отделение хаманадыырынанхамандыырынан саҕалаан баран, капитан сыбаанньалаах батальон хамандыырынан түмүктээбит киһи, кэлин МВД-га үлэлээбит, подполковник.

[[1906]] с. [[ахсынньы 5]] күнүгэр Орто Бүлүү улууһугар Баппаҕаайы нэһилиэгэр (билигин [[Лөкөчөөн]]) Холболооххо Новиков Николай Васильевич (Эриккэй) уонна Тоҥсоҕой кыыһа Варвара Филипповна дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүт. 1913 с. аҕата өлбүт, биир сыл буолан баран ийэтэ кэргэн тахсыбыт, онон уол 7 сааһыттан Новиков Д.Н. (Чыычаах) диэн тастыҥ убайыгар иитиллибит. Бу туһунан бэйэтэ "ийэм миигин быраҕан кээспитэ уонна Горнай киһитигэр Баишев Г. диэн киһиэхэ эргэ тахсыбыта" диэн ахтыбыта сурукка киирэ сылдьар<ref>Они защищали Белоруссию. А.А.Калашников, 2005</ref>.

1926 сыл [[Иһит]] диэн дэриэбинэҕэ нуучча уолаттарын кытта 7 буолан комсомуолга киирбит. 1927 с. [[С.А.Новогородов]] "Улахан дьон ааҕар кинигэтэ" диэн кинигэтинэн ааҕарга үөрэммит. 1929 с. Бүлүү уокуругун комсомуолун сэкиритээрэ [[С.С.Сюльскай]] уонна профсойуус уокуруктааҕы кэмитиэтин бэрэстээтэлэ [[Н.В. Обоюков]] көмөлөрүнэн Саха сирин профсойуустарын I сийиэһигэр дэлэгээтинэн быыбарданан Дьокуускайга[[Дьокуускай]]га киирбит. Сийиэс кэнниттэн [[Дьокуускайдааҕы Сэбиэскэй партийнай оскуола|Сэбиэскэй партийнай оскуолаҕа]] 1 кууруска үөрэнэ хаалбыт. 1930 с. ити оскуола иккис курсугаркуурсугар үөрэнэ сылдьан [[Саха байыаннай оскуолата|Саха байыаннай оскуолатыгар (ЯНВШ)]] үөрэнэ киирбит.

Бу оскуоланы эрдэ (досрочно) бүтэрэн сайын 1931 с. Москубаҕа К.Либкнехт аатынан учууталлар рабфактарыгар үөрэнэ барбыт. 1933 с. бүтэрбит уонна комсомуол КК уонна Саха уобаластааҕы ПК ыытыыларынан [[И.В.Сталин аатынан Коммунистическэй университет]] иккис куурсугар киирбит. 1935 с. бүтэрбит. Онтон [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар]] инструкторынан уонна пропаганда отделын сэбиэдиссэйинэн 1938 с. диэри үлэлээбит. Онтон [[Өлөөн улууһа|Өлөөн оройуонугар]] 1 сэкиритээринэн быыбарданан барбыт. Онно 1940 с. дылы үлэлээбит. Онтон [[ыыраахсыт]] диэн ыарыы табалары[[таба]]лары буулаан, элбэх хоромньу тахсыбытгартахсыбытыгар буруйданан, бу үлэтиттэн ууратыллыбыт. Онтон Бэрдьигэстээххэ[[Бэрдьигэстээх]]хэ историяустуоруйа, география уонна физкультуура учууталынан 1941 с. дылы үлэлээбит. Ити сыл пединститут 3-с куурсун бүтэрбит.

Сэриигэ [[Горнай улууһа|Горнай улууһуттан]] бастакы 500 киһи хомуллан барыытыгар 1 нүөмэрдээх бэбиэскэни суруттаран ылан колонна начальнигынан ананан барбыта. Бу дьон [[Чита]] таһыгар Антиниха диэн лааҕырга 80-с полкаҕа 48-с стрелковай дивизияҕа бастакы байыаннай үөрэҕи ааспыттар. Новиков 3-с батальон 9-с ротатыгар хамандыырынан сылдьыбыт. Онтон 3 ыйдаах политруктар куурустарын Иркутскайга[[Иркутскай]]га бүтэрбит, ол кэннэ [[Москуба]] куорат оборуонатыгар ыытыллыбыт. Москуба таһыгар ахсынньы 12-13 күннэригэр тиийбиппит диэн кэпсиир. 79-с дивизия 8-с батальон 12-с ротатыгар түбэспит. Калугаҕа[[Калуга]]ҕа барар суолга элбэх сэриилэһиилэргэ кыттыбыта, [[Нарофоминскай]] куораты босхолооһуҥҥа кыттыбыта. Манна взвод хамандыыра бэйэтин холобурунан байыастары атаакаҕа киллэрбитэ. Ол кэнниттэн 18-с армия сэриилэрэ элбэх куораттары, дэриэбинэлэри, ол иһигэр Калуганы, Сухиничины[[Сухиничи]]ны уо.д.а. босхолообуттара.