Уваровскай Афанасий Яковлевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
10 устуруока:
А. Я. Уваровскай нуучча омук сайаҕас сайдам өйдөөх санаалаах чулуу бэрэстэбиитэллэрин кытары ыкса доҕордуу этэ, олор истэригэр: Н. И. Мягкэй, Саха сиригэр сыылкаҕа ыытыллыбыт декабристар, Дьокуускайга олоро сылдьыбыт нуучча поэттара Д.Давыдов уонна М.Александров. Д.Давыдов Уваровскай сюжеттарын туһанан, «Жиганская Аграфена», «Тунгус» диэн хоһооннору суруйбута.
Н. И. Мягкэйи кытта М. М. Сперанскай [[1822]] с. оҥорбут «Устав о положении инородцев Сибири» диэн улахан суолталаах докумуонун олоххо киллэрэр туһугар дьаныардаах үлэни ыыппыттара. Сахалар «Степной дума» диэн бэйэни салайыныы органын тэрийэри ситиспиттэрэ, бу орган салайааччытынан [[Бороҕон улууһа|Бороҕон улууһун]] кулубата
[[1830]] с. декабристарга чугас, истиҥ көрүүлэрин иһин Н. И. Мягкэй уонна А. Я. Уваровскай үлэлэриттэн ууратыллыбыттара, сойуолааһыҥҥа түбэспиттэрэ. Ол курдук, Уваровскай 4 ый хаайыыга сыппыта, 9 сыл устата (1830—1839 с.с.) сойуолааһыҥҥа түбэспитэ.
[[Ойуу:УваровскайАхтыыта.gif|300px|thumb|left|Уваровскай ахтыылара]]
[[1839]]—[[1852]] сс. А. Я. Уваровскай [[Санкт-Петербург]]а олорбута. Онно кини бастаан саха тылыгар, фольклоругар сыґыаннаах матырыйааллары хомуйбут биллиилээх айанньыты, академигы [[Миддендорф Александр Федорович|А. Ф. Миддендорфы]] кытта, онтон кининэн сиэттэрэн [[Бетлингк Отто|О. Н. Бетлинниин]] билсибитэ. Бетлингк Уваровскайы кытта билсэн, киниттэн Саха сирин туһунан ахтыыны, саха фольклорун холобурдарын сахалыы тылынан суруйарыгар көрдөспүтэ.
Афанасий Яковлевич Бетлиҥҥа суругар маннык суруйар:
20 устуруока:
«Үтүөлээх Отто Ныкалайабыс! Эн эгин ааттаах омук тылын билиэх баҕаҕыттан ааспыт кулун тутар ыйга мин олорор дьиэбэр кэлэн кэпсиэбитиҥ, эн бары саха кэпсэтэр тылын сурукка уураары гынар санааҕын. Бу эрэйбэр көмөлөс диэн, эн мийигин көрдүөбүтүҥ. Саха дойдута мин төрүөбүт сирим, Саха тыла мин төрүөбүт тылым, бу гэннэ эн үтүө туһалаах үлэҕэр мин көмөлөһүмнэ киэр диэм баара дуо?» (Саха аахсыытынан сэттинньи ый аҕыс саҥата).
«Ахтыылар» аан бастаан [[1848]] с. А. Ф. Миддендорф «Сибиир хоту уонна илиҥҥи өттүгэр айан» диэн кинигэтигэр сахалыы уонна немецтии тылларынан бэчээттэммиттэрэ, маны таһынан бу кинигэҕэ Уваровскай «Эр соҕотох» олоҥхото киирбитэ. Онтон ити
| |||