Александр III: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

1880-с сылларагасылларга куурс уларыйыыта Александр III уонна кини дьонун бэлиитикэҕэ сыалларынан быһаарыллар буолбакка, террористар дьайыыларынан быһаарыллар ([[Александр II]]-у өлөрүүттэн саҕалаан). Саҥа ыраахтааҕы [[Либерализм|Либерааллар]] уонна [[Консерватизм|консерватордар]] ыккардыларыгар кылгастык саараан баран саҥа ыраахтааҕы консерватордары талбыта. Ис дьыала миниистирэ М. Т. Лорис-Меликов [[конституция]]тын бырайыага ыраах «ууруллубута» (бу бырайыак Арассыыйаҕа Парлаамены киллэриэхтээх этэ).

[[1881]] сыл [[муус устар 29]] күнүгэр ыраахтааҕы манифест таһаарбыт. Манна күүстээх былаас олохтонуохтааҕын бигэргэтэр уонна [[нууччалар|нуучча]] итэриэһининтэриэһин көмүскүүр туһунан этэр. Онтон бу сыл [[атырдьах ыйын 14]] күнүгэр ылыныллыбыт «Судаарыстыба куттала суох буолуутун уонна уопсастыба чуумпуруутун хааччыйар миэрэлэр тустарынна балаһыанньаҕа» губернаатардарга киэҥ былааһы биэрбитэ. Ол курдук губернаатардар хаһыаттары сабар, атыы-эргиэн уонна промышленность тэрилтэлэрин, үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин тохтотор, земстволары уонна куорат дуумаларын үлэлэрин быстах кэмҥэ тохтотор быраапатаммыттарабырааптаммыттара. Бу балаһыанньа [[1917]] сыллаахха дылы үлэлээбитэ.

Контрреформа саамай сүрүн дьайыытынан [[олохтоох салайыныы|олохтоох салайыныыны]] утарбыта буолар. [[Земство]] тойонунан дворянин эрэ буолар кыахтаммыта, земство судаарыстыбаттан тутулуктаах буолбута. Куорат бэйэни салайыныыта судаарыстыба сулууспатыгар кубулуйбута. Политикаҕа сыһыаннаах дьыалалары суут сабыылаах режимҥэ көрөр буолбута.

[[Устудьуоннар]] көҥүл санаа биир сүрүн источнига буолалларын быһыытынан [[1884]] сыллааҕы устаабынан университеттар автономиялара көтүллүбүтэ. Преподавателлэри Үөрэх миниистирэ эрэ бигэргэтэр бырааптаммыта. Үөрэх министиэристэбэтэ анаабыт киһитэ — попечитель — декааннары аныыр кыахтаммыта, үөрэҕи уонна устудьоннары, преподавателлэри кэтиир кыахтаммыта<ref>Современная школьная энциклопедия. Российская история. Москуба, Росмэн, 2008</ref>.