Интэриниэт: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
к Bot: Migrating 172 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q75 (translate me) |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
[[Билэ:Internet map 1024.jpg|thumb|300px|
[[Билэ:Leonard-Kleinrock-and-IMP1.png|thumb|Professor [[Leonard Kleinrock]] with one of the first ARPANET [[Interface Message Processor]]s at UCLA]]
5 устуруока:
[[Билэ:Icannheadquarters.jpg|thumb|225px|ICANN headquarters in [[Marina Del Rey]], [[California]], United States]]
'''Интэриниэт''' (''Internet'', ''Interconnected Networks'') диэн [[көмпүүтэр|көмпүүтэрдэр]] бэйэ бэйэлэрин кытта холбоммут бүтүн аан дойдутааҕы ситимнэрэ. IP (Internet Protocol Suite) боротокуолу уонна data пакеттары туһанар. Интэриниэт ситимэ мөлүйүөнүнэн ахсааннаах ситимнэһиилэртэн турар. Ол ситимнэр (дьиэ уонна дьон-сэргэ, университет, бизнес уонна дьаhалта гиэннэрэ) бэйэ бэйэлэрин икки ардыларыгар араас технологияларынан холбоноллор: алтан уонна оптоволокно кабеля, кабеля суох уо.д.а.
==Интэриниэт устуоруйата==
Интэриниэт бастаан 1969 сыллаахха алтынньы 29 күнүгэр баар буолбута диэн ааҕыллар. Бу күн Стэнфорд чинчийэр үстүтүүтүгэр уонна Калифорния университетыгар турар көмпүүтэрдэр ыккардыларыгар ситими олохтообуттара. Биллэн турар бу иннинэ уһун сыллар усталарыгар араас таһымнаах саҥа тэриллэр уонна технологиялар айыллыбыттара. Онон интэриниэт устуоруйатын XX үйэ 50-60-с сылларыттан ааҕар дьон эмиэ бааллар. 1957 сыллаахха АХШ байыаннайдара маннык ситими олохтооһун туһатын өйдөөннөр учуонайдарга сорук туруорбуттара. 1969 сыллаахха 4 чинчийэр тэрилтэ бу ситиминэн холбоммута. Ситим ARPANET диэн ааттаммыта.
1971 сыллаахха электроннай почтаны ыытар бастакы бырагрыаама айыллыбыта.
1973 сыллаахха Атлантика аннынааҕы каабель нөҥүө АХШ тэрилтэлэрин кытта Великобритания уонна Норвегия көмпүүтэрдэрэ холбоммуттара. Бу кэмтэн ыла ситим дойдулар ыккардыларынааҕыга кубулуйбута.
Ситимнэһии тэнийэн истэҕин аайы араас боротокуоллар баар буолан испиттэрэ, бу көмпүүтэрдэр ыккардыларыгар информацияны атастаһыыны атахтыыр этэ. Онон 1983 сыл тохсунньу 1 күнүттэн TCP/IP диэн соҕотох боротокуол ылыныллыбыта. Бу сылга ARPANET ситим Internet диэн тиэрмини бэйэтигэр сыһыаран тутар буолбута.
1984 сыллаахха домен-ааттар тиһиликтэрин айбыттара (англ. Domain Name System, DNS).
Ол сылга ARPANET конкурена – NSFNet (англ. National Science Foundation Network) баар буолбута. Бу ситим элбэх кыра ситими холбообута уонна аһарар кыаҕа конкуреныттан быдан үрдүк этэ. Интернет диэн аат кинини кытта ситимнэнэр буолбута.
1988 сыллаахха тиэкиһи тута биэрэр боротокуол баар буолбута - Internet Relay Chat (IRC), онон интэриниэккэ "тутуһан олорон" кэпсэтэр кыах үөскээбитэ.
1989 сыллаахха Британия аатырбыт учуонайа Тим Бернерс-Ли Аан дойду ситимин кэнсиэпсийэтин киһи-аймах болҕомтотугар таһаарар. Ол кэннэ икки сыл иһигэр HTTP боротокуолу, HTML разметканы уонна URI идентификатордары айар.
1990 сыллаахха ARPANET хотторон, суох буолар. Бу сыл интэриниэккэ төлөпүөн көмөтүнэн аан бастаан киирии буолар (Dialup access – «дозвон»).
1991 сыллаахха Аан дойдутааҕы интэриниэт ситимҥэ ким баҕарар киирэр кыахтанар.
1993 сыл – NCSA Mosaic диэн аатырбыт браузер тахсар. Интэриниэт түргэнник тарҕанан барар.
1995 сыллаахха сетевой трафигы наардааһыны ситим-провайдердар бэйэлэригэр ылыналлар, оттон NSFNet көмпүүтэрдэрэ чинчийэр эрэ үлэлэнэн дьарыктанар буолаллар.
Ол сыл Аан дойдутааҕы ситим Консорциума (W3C) олохтонор, кини соруга - ситим стандаартарын оҥоруу.
1996 сыллаахтан Аан дойдутааҕы ситим (WWW) интэриниэт диэн өйдөбүлү толору кэриэтэ солбуйар буолар уонна билэни атастаһар FTP боротокуолу трафигынан куоһарар.
== Интэриниэт тиэрминнэрэ: Нуучча тыла - Саха тыла - Кырым тыла- Түүрк тыла Кыска Сөздүгү ==
| |||