Күн таҥара: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Тенгрианство диэн үөрэх сахалыы таҥара, таҥара үөрэҕэ диэнтэн үөскээн тахсыбыта чуолкай. Ол курдук нууччалар аан маҥнай бэйэлэрин православнай таҥараларын үөрэҕин сахаларга тарҕатаары “бог” диэн ааттааҥ диэн төһө эмэ этэ, ыга-хаайа сатаабыттарын иһин, сахалар өй-санаа үөрэҕэ таҥара үөрэҕэ диэн ааттанарын былыр-былыргыттан билэллэриттэн таҥара диэн ааттыылларын уларыппатахтар, саҥа киирэр нууччалар “богтарын” үөрэҕин сахалыы тылынан таҥара үөрэҕэ диэн ааттаабыттар. Бу быһаарыы дакаастабылынан сахаларга Буох Диэхсин диэн ааттаах киһи баар буола сылдьыбыта сурукка киирбитэ буолар. Ол курдук буБу киһибит сахаларга нууччалар “богтарын” “Буох диэн” этиҥ диэн элбэхтэ этэ сатаабытын, күлүү гынан хос ааттаан кэбиспиттэрэ иҥэн хаалбытыгар сөпхаалбыт.

Санаа олус кыра, умнуллан, суох буолан хаалар дии саныырбыт сыыһа. Санаа мунньулуннаҕына, хатыланнаҕына күүһүрэр, үгэскэ кубулуйдаҕына умнуллубат, киһини бэйэтин салайар кыахтанар. Үгүс үгэстэртэн хомуллан, таҥыллан киһиэхэ кута үөскүүр. Ол курдук өйӨй-санаа биир бөлөҕө үгэс, бэйэтэ туспа сылдьар кыахтанарын түүлгэ көрөн арааран билэбит.

Өй-санаа бу куттар курдук хомуллан, таҥыллан үөскүүрүн сахалар билэннэр таҥара диэн баҕа санаа мунньуллуутун, үгэс буолуутун ааттаабыттар. Ол аата таҥараТаҥара диэн мунньуллубут, таҥыллыбыт, өссө күүһүрбүт, үгэс буолбут өй-санаа буолара быһаарыллар.

Таҥара диэн биһиги сахалар өй-санаа туһунан үөрэхпит. Биһиги сахабыт тылынан таба этиллэр, суолтата уонна өйдөбүлэ эмиэ сөп түбэһэр. Ол курдук таҥараТаҥара үөрэҕэ баар буолуута оҕо үчүгэйи уонна куһаҕаны таба арааран билэригэр, олоҕор туһанарыгар аан маҥнай улахан дьону үтүктэн үөрэнэрэ туһата улаханын биллэрэр. Ол аата оҕоОҕо үтүө, үчүгэй быһыылары оҥорууну улахан дьонтон ылынан, олору үгэс оҥостунан ийэ кутугар иҥэринэн, иитинэн улаатара уонна үчүгэй санаалары санаан салгын кутун, өйүн-санаатын киһилии суолунан сайыннарарыгар таҥара үөрэҕэ көмөлөһөр.

Оҕо улаатан өйө-санаата, туттунар быһыыта сайдан иһиитэ улахан киһи оҥорор быһыыларын үчүгэйдик, тупсаҕайдык оҥоро үөрэнэриттэн быһаччы тутулуктаах. Бу, улахан киһи оҥорор бары быһыыларын үчүгэйдик, табатык оҥоро үөрэннэҕинэ, оннук үгэстэр үөскээтэхтэринэ, үчүгэй быһыылаах киһи буола улаатыан сөп. Ол аата улаханУлахан киһи оҥорор быһыыларын оҕо табатык оҥоро үөрэниитэ, көрсүө, сэмэй буолуута киниттэн ирдэнэр тутаах көрдөбүл буолар.

Сахаларга киһи буолуу үөрэҕэ сайдыыта ити өй-санаа уларыйыытыттан тутулуктаах. Итини тэҥэ оҕоОҕо үтүктэр, батыһар киһитэ үчүгэй быһыылаах киһи буоллаҕына, бэйэтэ кинини үтүктэн үчүгэй майгылаах, быһыылаах буола улаатар кыахтанар. Ол иһин оҕонуОҕону иитиигэ, үөрэтиигэ үчүгэй киһи таҥара, баҕа санаа киһитэ баара ордук туһалааҕа биллэр, киһи баҕа санаатын толороору олоҕу олороруттан үчүгэй быһыылары элбэҕи оҥорор. (5,56).

Биһиги сахалар олохпут үөрэҕэ «Туох барыта икки өрүттээх» диэн айылҕа тутаах сокуонугар сөп түбэһэр. Сахалар бары бу этиини тутуһаллар. Ол курдук киһиКиһи өйө-санаата, мэйиитэ биир буоларынан, онтон оҥорор быһыылара икки аҥы; үчүгэй уонна куһаҕан диэннэргэ арахсалларыттан өйү-санааны быһаарар ай диэн тылбыт соҕотох уонна икки аҥы; үчүгэй уонна куһаҕан өйдөбүллэрин холбуу иҥэринэн сылдьар.

Биһиги сахалар олус былыргы кэмҥэ, саҥа, улахан таҥаралар үөскүөхтэрин быдан иннинэ үөскээбит, олоҕун булуммут, өйгө-санааҕа сөп түбэһэр таҥарабыт үөрэҕин атын, буккуллубут, улахан таҥара үөрэхтэрэ кылапачыгастара элбэҕинэн баһыйалларыттан билбэтэҕэ буола сылдьабыт. Ол курдук биһигиБиһиги таҥарабыт үөрэҕэ айыы диэн тылбыт икки өрүттээх өйдөбүллээҕин билинэриттэн, тутуһарыттан өй-санаа икки аҥы арахсыытын үөскэппэт. Өй-санаа кэмиттэн кэмигэр уларыйан, эргийэн биэрэр уратытын сахалар билэннэр олохторугар туһанар буоланнар, маннык уһун үйэни ситиһэр кыахтаммыппытын билиниэхпит этэкыахтаммыппыт.

Сахалар таҥараларын үөрэҕэ киһи өйө-санаата сайдыытыгар ордук сөп түбэһэрин икки тус-туспа киһи таҥара баара биллэрэр. Ол курдук сымнаҕасСымнаҕас майгылаахтар таҥаралара Үрүҥ Аар тойон буоллаҕына, кытаанах майгылаахтар, эр дьон таҥаралара Улуутуйар Улуу тойон буолар. Кырыалаах кыһыннаах сахабыт сиригэр кытаанах санааны иҥэрэр Улуу тойон таҥара эрэ дьон олоҕу сайыннаралларыгар кыах биэрбитин билиниэ этибитбиэрбит. Бу таҥарабытын умнаммыт тыабыт сирин ыарахан үлэлэрин кыайар кыахтаах дьоммут аҕыйаатылар.

“Туох барыта икки өрүттээх” диэн этиини быһаччы тутуһар сахалар Күн таҥарабыт үөрэҕэ сайдан, тупсан иһэр, демократия үөрэҕин тутуһар сайдыылаах дьон-аймах таҥаралара буолар кэмэ кэлэн иһэр. Өй-санаа үөрэҕин оннун булларыыга, сахалар таҥараларын үөрэҕин тарҕатыыга биһиги бары үлэлэрбитин аныыбыт.