Уол оҕо аҕатын туйаҕын хатарыаҕа: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

=='''Уол оҕо аҕатын туйаҕын хатарыаҕа==''' диэн өс хоһооно уол оҕону иитии хайысхатын быһаарар.

Күнтэн күн аайы этэ-сиинэ улаатан, күүһүрэн иһэр оҕо өйө-санаата онтон хаалсыбакка тэҥҥэ сайдан иһэрин ситиһии өйө-санаата туруктаах буоларыгар тириэрдэрин билиэхпит этэтириэрдэр. Этэ-сиинэ улаатыытыттан өйө-санаата хаалан хаалбатаҕына эрэ киһи буолууну кэмигэр, хойутаабакка, «Отох киһиэхэ» кубулуйбакка, ситиһэр кыахтанар. Ол аата этэЭтэ-сиинэ улааппытын кэннэ өйө-санаата ситэ сайдыбакка хаалан хаалбыт оҕо «Отох киһини» үөскэтэр.

Оҕо сайдан, эбиллэн иһэр өйө-санаата элбэх саҥаны, урут туттуллубаты, биллибэти, айыыны оҥоруон баҕата олус күүстээх. Ол эрээри үчүгэйи уонна куһаҕаны ситэ арааран билэ илигиттэн, боростуойдук оҥоруллар куһаҕан быһыылар диэки халыйан хааларыттан сөп түбэһэр хааччахтаах буолара табыллар. Ол хааччах оҕо улаатан истэҕинэ «Көҥүлүнэн барыма», «Аһара туттума», «Айыыны оҥорума» диэн сахалыы этиллэрин таба өйдөөн туһаныа этибитэтиллэр. Оҕо улаатан, өйө-санаата сайдан истэҕинэ таба, киһилии суолунан баран иһэрин туһугар, көннөрөн, ыйан биэрии, төрөппүт бэйэтин үтүгүннэрэн үөрэтиитэ хайаан да эрэйиллэр. Итини тэҥэ аһараАһара барар өйдөөх-санаалаах оҕону тохтото, туормастыы түһэн, «Киһи быһыытын» аһара барбатын хааччыйдахха эрэ табыллар.

Ханнык баҕарар төрөппүт оҕотун тас көрүҥэ, өйө-санаата киниэхэ маарынныыр буолуон баҕарар. Тас көрүҥэ маарынныыр буоллаҕына: «Оҕом мин курдук»,- диэн иһигэр үөрэр уонна өйө-санаата эмиэ мин курдук буолуо диэн бүтэйдии эрэнэн кэбиһэрэ улахан сыыһа. Маннык быһаччы, мин курдук буолуо диэн өйдөбүл ситэтэ суох буолара сахалар кут-сүр үөрэхтэринэн арыллан, сыыйа биллэн иһэр. Оҕо этэ-сиинэ төрөппүттэригэр маарыннаабытын да иһин, өйө-санаата, ийэ, салгын куттара хайдах иитиллэриттэн эрэ тутулуктанар уратылаахтар. Бу оҕону иитии уратылара сахалыы утарыта өйдөбүллээх атаах уонна көйгө диэн этиилэринэн бэриллэр. Оҕо ийэ кута кыра эрдэҕиттэн ийэтин көмөтүнэн иитиллэрин, онтон салгыы салгын кута сайдарын сахалар кут-сүр үөрэхтэрэ быһаарарын туһаныа этибитбыһаарар.

Оҕо иитиитигэр ордук улахан куһаҕаны сымыйаны үөрэтэр «айыы үөрэҕэ» оҥорор буолла. Ол курдук Тэрис оҕо ийэ кута хантан эрэ халлаантан түһэр диэн таһы-быһа сымыйанан этиитин төрөппүттэр итэҕэйэн оҕолорун кыра эрдэҕинэ өйүн-санаатын иитиигэ кыһаммат буола сылдьаллар. Ол иһин эдэрдэрЭдэрдэр бэрээдэги кэһэллэрэ, сыыһа-халты туттуналлара элбээн иһэр.

Киһи бэйэтэ эмиэ «Туох барыта икки өрүттээх» диэн этиигэ сөп түбэһэр. Киһи этэ-сиинэ уонна өйө-санаата, куттара икки аҥылар, икки өрүтүн үөскэтэллэр. Бу быһаарыы табатын киһи курдук буолан баран кыра да өйө-санаата суохтар бааллара бигэргэтэр. Ол иһин оҕоОҕо кыра эрдэҕинэ ийэ кутун иитии, өйүн-санаатын төрүттээһин улахан суолталааҕынсуолталаах, олоҕун устата дьайарын төрөппүттэр билиэ этилэрдьайар.

«Аҕатын туйаҕын хатарыаҕа» диэн этии оҕо төрөөт даҕаны аҕатын курдук буолуо диэн быһаччы эппэт. Арай кини өйө-санаата аҕатын курдук буоларын туһугар аҕатын суолун, туйаҕын, ол аата кини олорбут олоҕун курдугу барытын олордоҕуна, үлэлээбитин курдук үлэлээтэҕинэ уонна өссө эбии хатарылыннаҕына эрэ кини курдук буолуохтааҕа уонна баһыйыахтааҕа ыйыллар. Сахалар тимир уустара буоланнар хатарыы диэн тыл туох өйдөбүллээҕин бу этиигэ толору туһаналлар. Оҕо аҕата иитиллибитин курдук иитилиннэҕинэ, үлэлээбитин курдук үлэлээтэҕинэ уонна өссө итиигэ-буһууга эбии хатарылыннаҕына, кытааттаҕына эрэ биирдэ кини курдук өйдөөх-санаалаах буолуохтааҕын уонна кинини баһыйыахтааҕын бу этии быһаарарын билигин умнан сылдьабытбыһаарар.

БиһигиУол уол оҕолоруоҕолор кыыс оҕолортон детсадка уонна оскуолаҕа туспа сылдьалларынсылдьаллара, үөрэнэллэринүөрэнэллэрэ ситиһэргэ ыҥырабытэрэйиллэр. Арыычча эрдэлээн сайдар кыргыттар уол оҕолору хамкыра баттыыллараэрдэхтэринэ суох буолуохам этэбаттыыллар. Сэбиэскэй былааска дьахталлар баһылыыр курдук балаһыанньалара үөскээбитэ эдэрдэр үлэни-хамнаһы кыайбат буолууларыгар тириэрпитин билиниэ этибиттириэрпитэ.

Оскуолаҕа уолаттары бэйэлэрэ ыал аҕата буолбут эр дьон үөрэтэллэрэ буоллар эдэрдэр олоххо бэлэмнэрэ элбэх буолуо этэ. Ол курдук уолУол оҕолор бэйэлэрин бары өттүнэн баһыйар үөрэтээччини, салайааччыны сөбүлүүллэрэ, этэрин истэллэрэ, соннук толороллоро саарбахтаммат.

Олоххо туһалаах, сайдыыны аҕалар баҕа санааны толоруу киһиттэн элбэх үлэни-хамнаһы, тулуурдаах, өһөс буолууну эрэйэр. Сахалар «Саха өһөс, онтон оҕото өссө өһөс» диэн өс хоһоонноро кэлэр көлүөнэлэр бу баар көлүөнэлэрдээҕэр ордук тулуурдаах, дьулуурдаах буола улааталларын ирдиир. Бу өс хоһоонун эрэ тутуһуу омук сайдан иһиитигэр тириэрдэр кыахтааҕын билиэ, төрөппүттэр туһаныа этилэркыахтаах. Ол курдук сайдыыныСайдыыны ситиһиигэ уол оҕо аҕатын туохха барытыгар баһыйар буола сайыннаҕына, дьарыктаннаҕына, хатарылыннаҕына эрэ табылларын «Уол оҕо аҕатын туйаҕын хатарыаҕа» диэн этии ону бигэргэтэрин олоххо быһаччы туһаныа этибитбигэргэтэр.