Айыыны оҥорума: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Тупсарыы |
||
3 устуруока:
Былыргы кэмнэргэ наука сайдан иһиитин христианскай таҥара үөрэҕэ утарар этэ. Таҥара үөрэҕэ баһылыыр эрдэҕинэ «Сир Күнү тула эргийэр» диэн саҥаны арыйбыт Н.Коперник үгүстүк хаайыыга сыппыта. Аан дойду сайдыытын үөрэппит Д.Бруно уокка уматыллыбыта. Орто үйэлэргэ олус өр кэмнэргэ дьон өйө-санаата сайдыытын таҥара дьиэтэ инквизиция көмөтүнэн хам баттаан олорбута.
Бары улахан таҥара үөрэхтэрэ өйү-санааны хааччахтыыллар, аһара барбатын хааччыйаллар. Кинилэр: «Айылҕаны барытын таҥара, бог, аллах айбыта»,- диэн этиилэрэ киһи өйө-санаата таҥараттан намыһаҕын, хайдах да кыайан таҥараны аһара барбатын билинэр.
Өй-санаа хааччаҕа оҕо улаатан өйө-санаата саҥа сайдан истэҕинэ хайаан да наада. «Көҥүлүнэн барбыт оҕоттон киһилии быһыылаах киһи тахсыбат» диэн саха дьоно ити хааччаҕы былыргыттан билэн олохторугар туһаналлар этэ. Кэлин сэбиэскэй былаас ханнык да таҥара суох диэн үөрэҕэ киһи өйө-санаата көҥүлүнэн сайдан барыны барытын баһылыырын туһунан өйдөбүлү үөскэтэн, тэнитэн кэбиспитэ Россия дьонун өйдөрүн-санааларын олус улаханнык буортулаата. Ол буортулааһын түмүгүнэн оҕону кыра эрдэҕинэ үгэстэргэ, бэрээдэккэ үөрэппэттэн билигин улааппыт эдэрдэр өйдөрө-санаалара туруга суох буолан быстах быһыыларга киирэн биэрэллэрэ элбээтэ.
Саха эдэр дьонун өйдөрүн-санааларын итинник буортулааһыны билигин "айыы үөрэҕин" тарҕатааччылар эмиэ салҕаан ыыталлар.
▲Саха эдэр дьонун өйдөрүн-санааларын итинник буортулааһыны билигин айыы үөрэҕин тарҕатааччылар эмиэ салҕаан ыыталлар. Биһиги бу үлэбитигэр айыы үөрэҕин алҕастарын өй-санаа быһаарыыларынан булан дьоҥҥо тириэрдэр кыахтанныбыт.
Оҕо өйө-санаата сайдыыта олус күүстээх уонна түргэн. Бу өй-санаа хайа диэки хайысхалаахтык сайдарыттан бу киһи инники олоҕо барыта тутулуктанар.
Төрөппүттэр кэлэр көлүөнэлэрин өйдөрө-санаалара туруктаах, тулуурдаах, бэйэлэрэ үлэни-хамнаһы кыайар-хотор буола улаатыахтарын баҕарар буоллахтарына кыра эрдэҕиттэн этин-сиинин эрчийэн, өйүн-санаатын, ийэ кутун үчүгэй үгэстэргэ үөрэтэн
Биһиги таҥарабыт өйү-санааны хааччахтааһына оҕо улаатан иһэриттэн саҕалаан өйө-санаата сайдыытыттан тутулуктанан уларыйан биэрэн иһэр. Ол иһин маннык икки көрүҥҥэ арахсар:
20 устуруока ⟶ 21:
2. Оҕо улаатан салгын кута сайдан, үөрэҕи-билиини ылынан, үгэстэри үөрэтэн тугу оҥороро туох сабыдыаллаах буолан тахсарын билэр буола улааттаҕына: «Сиэри кэһимэ» эбэтэр «Киһи быһыытын аһара барыма» диэн хааччахтар өйө-санаата аһара барбатын хааччыйаллар.
Өй-санаа бу хааччахтара атын христианскай, мусульманскай таҥаралар курдук кытаанах, кыайан уларыйбат буолбатахтар, кэмэ кэллэҕинэ, олох сайыннаҕына, өй-санаа уларыйдаҕына эмиэ уларыйан, тупсан биэрэн иһэр кыахтаахтар.
Саха дьоно оҕо, киһи өйө-санаата сайдыытын ордук дириҥник билэллэрин бу өй-санаа хааччахтара уларыйан биэриилэрэ быһаарар. Өй-санаа хааччахтара сайдыыны ситиһиини тэҥнээн уларыйан биэриилэрэ оҕо өйө-санаата сайдан, ийэ кута иитиллибитин кэнниттэн салгын кута сайдан, эбиллэн иһиитин сахалар үөрэхтэрэ таба быһаарарын биллэрэр.
27 устуруока ⟶ 28:
Куһаҕаны оҥоруу оҕо өйүгэр-санаатыгар ордук боростуой уонна дөбөҥ, ордук таттарыылаах, ону-маны тоҕуу, ыһыы, алдьатыы улахан өйү-санааны эрэйбэттэр, ол иһин оҕо түргэнник олору оҥорорго урут бастаан үөрэнэ охсор. Ол иһин «Куһаҕаны оҥорума» диэн үөрэтии оҕоҕо хайаан да наада уонна уруттаан иһэр буолуохтаах. Оҕо кыратыгар тугу оҥорорун кыайан быһааран билбэт эрдэҕинэ улахан дьон көрөн-истэн үөрэтэллэрэ эрэ туһалыыр. «Yүнэ, тэһиинэ суох барбыт» оҕоттон киһилии киһи тахсыбат. Ол аата дьону кытта тапсан, олоҕу олорууга аналлаах хааччахтары, сокуоннары тутуһар буолууга оҕо кыра эрдэҕиттэн үөрэннэҕинэ эрэ табыллар.
Өй-санаа, кут-сүр үөрэҕин быһаарыытынан оҕо улаатан өйө-санаата сайдан салгын кута үөскээн билиини-көрүүнү кинигэттэн ааҕан, истэн өйдүүр, өйүгэр-санаатыгар хатаан умнубат буоллаҕына, ол билиитэ-көрүүтэ элбэхтэ хатыланан үгэскэ кубулуйдаҕына, аны бэйэтин ол үөрэммит үгэстэрэ салайаллар. Бу үөрэҕи сахалар «Yгэһи тутуһуу» диэн ааттыыллар.
37 устуруока ⟶ 39:
Оҕо сыыһа туттан айыыны оҥороро олус элбэх. Чааскыны муостаҕа быраҕан хайдах алдьанарын көрүүтэ киниэхэ эмиэ саҥаны арыйыы буолар. Таас бытархайдарынан оҕо оонньуура эмиэ олус кутталлаах. Билбэт буолан айаҕар уга оонньуон эмиэ сөп. Таас кыырпаҕын айахтарыгар уган баран соһуйан, ыйыстан кэбиһэн улахан эрэйгэ тэбиллэр оҕолор эмиэ бааллар. Тааһы айахха угартан туох куһаҕан үөскээн тахсарын оҕо билэр буола үөрэнэрэ өссө да ыраах, лаппа улааттаҕына эрэ сэрэнэргэ үөрэнэр. Ол иһин аан маҥнайгы хааччаҕы быһалыы оҥорорго тиийиллэр, «Айыыны оҥорума», «Билбэккин оҥорума» диэн тохтоторго эрэ тиийиллэр эбэтэр чааскыны ылан ыраах ууруллар, атыҥҥа аралдьытыллар.
Улахан, барыны-бары билэр, уоппуттаах киһи, төрөппүт оҕото сыыһа туттан куһаҕаны, ордук бэйэтигэр оҥорботун көрө-истэр, маныыр. Улаатан иһэр оҕону куруук көрө-истэ сырыттахха табыллар диэни бары билэбит. Арыычча сылбырҕа, хамсыыр-имсиир оҕо, ордук уол оҕо үөһээ ытта оонньуурга тардыстыылаах. Көрүөх бэтэрээ өттүгэр остуол үөһээ тахсыбыта эрэ баар буолар. Yөһээттэн охтуу, төбөнү дэҥнээһин оҕолорго олус элбэх. Хайдах эрэ кыра-кыратык охтон, сууллартан «айа-айа» буолан, этэ-сиинэ ыалдьан сыыйа-баайа сэрэнэргэ үөрэннэҕинэ дэлэ абырал буолуо этэ. Сахаларга «Эти үөрэтэн биэрии» диэн этии баар. Бу этии оҕо этэ ыалдьарыттан олус күүскэ уонна ылыннарыылаахтык үөрэнэр диэн быһаарар. Кыра-кыратык охто үөрэннэҕинэ эбэтэр итиини тарбаҕын төбөтүнэн таарыйан биллэҕинэ бэйэтэ сэрэнэрэ ордук күүһүрэр. Манна кыратык «Айа-айа» буолуута улахан оруолу ылар.
Тугу эмэ алдьатыы оҕо син-биир саҥаны арыйыытыгар киирсэр. Иһигэр туох баарын билээри оонньууру көтүрэн, арыйа охсон уол оҕолор урут көрөллөр. «Оонньууру алдьатыма» диэн этии оҕону тохтоторун таһынан айыыны, куһаҕаны оҥорума, алдьатыма диэн эмиэ өйдөбүллэнэр.
62 устуруока ⟶ 65:
Айыы диэн тыл икки өйдөбүллээх. Биир өттө - үчүгэй, онтон аҥара – куһаҕан. Саҥаны арыйыы куһаҕаны оҥорорго эмиэ туттуллара итини өссө чуолкайдыыр. Бу тыл оҕо өйө-санаата сайдарыгар ордук куһаҕаны оҥорор. Ол курдук оҕо сайдан иһэр өйө-санаата элбэх саҥаны арыйыылары оҥоруон баҕарар. Онтон куһаҕаны оҥоруу үчүгэйи оҥорордооҕор ордук судургу, ол иһин оҕо куһаҕаны оҥоруу диэки өйө-санаата урут бастаан салаллыан сөп. Ол иһин куһаҕаны оҥоруу уруттаан хааччахтаннаҕына эрэ табыллар.
Бары төрөппүттэр кэлэр
Оҕо киһи буолууга үөрэнэрэ сүрдээх уһун уонна эрэйдээх. Киһи буолуу - сахалар таҥараларын үөрэҕэ. Оҕо улаатан киһи буолууну баһылаан баран айыыны, саҥаны арыйыыны оҥорорун сахалар үөрэхтэрэ боппот. Ол аата оҕо улаатан, өйө-санаата ситэн, бу оҥорбута туох сабыдыалы оҥорорун билэн, киһи буолан аны бэйэтэ быһаарынан тугу барытын оҥороро көҥүллэнэр. Арай ол айыы, саҥаны арыйыы сиэри таһынан барбакка, киһи быһыылаах буолара ирдэнэр.
| |||