|
|EnglishName=Moscow
|RussianName=Москва
|SakhaName=МоскубаМаскуба уонна Маскваа
|Skyline=StBasile SpasskayaTower Red Square Moscow.hires.jpg
|SkylineLegend=[[Кыhыл майдаан]]
|LonSec=56
|LocatorMap=Moscow in Russia (special marker).svg
|LocatorMapLegend=МоскваМаскваа АрассыыйаРасыыя хаартатыгар
|Flag=Flag of Moscow.svg
|CoatOfArms=Coat of Arms of Moscow.svg
|LeaderType=Mayor
|LeaderName=[[Сергей Собянин]]
|Legislature=КуоратХаруоот думата
|Charter=[[Charter of Moscow]]
|FoundationDate=1147
}}
'''МоскубаМаскуба уонна Маскваа''' ({{lang-ru|Москва}}), [[Арассыыйа|Расыыя]] киин куората, федеральнайфыдыраалнай суолталаах куоратхаруоот, центр федеральнайфыдыраалнай уокурук административнайадмыныстратыывнай центрацээнтра уонна МоскваМаскваа уобалаһынаблаастын киин куоратахаруоот. НэһилиэнньэтинНасылээньыйатин ахсаана 11 979 529 (2013), [[Эуропа|Ивруооппа]] ордук улахан куоратахаруоот. Тула эргининиин аан дойду ордук улахан куораттарынхаруооттарын ахсааннарыгар киирсэр. Арассыыйа [[политика|поолытыка]], [[экономика|эканоомыка]], [[итэҕэл]], [[харчы]], [[үөрэх]] уонна [[транспорт|траанспарт]] киинэ. МоскубаМаскваа дойду арҕаа өттүгэр, [[Москва өрүс|Маскавияа уонна Маскубөрүс]] үрдүгэр турар.
МоскваМаскваа кинээһистибэтин, РусскайРуусскый саарыстыбатын, [[арассыыйа империята|АрассыыйаРасыыйскайа империятынимпээрыятын]], СэбиэскэйСавэцкэй АрассыыйаРасыыйа уонна [[ССРС]] киин куоратахаруоота. Герой куоратхаруоот буолар. МоскваМаскваа куоратыгархаруоотыгар Арассыыйа ФедерациятынФыдыраациятын федеральнайфыдыраальнай былаас органнарааргааннара, атын дойдулар посольстваларапасоолствалара, аан дойду хампаанньаларын төбө офистараоофистара бааллар. Москва уобалаһынаблаастын уонна КалугаКалуужскай уобалаһынаблаастын кытта кыраныыссалыыр.
АрассыыйаРассыыйа биир тутаах туризм киинэ: манна МоскваМаскваа КремляКрымлаа, Кыһыл болуоссатплуоощат, НоводевичайНавадээвичай монасырьманастиир уонна КоломенскайгаХалуооминскайга ВознесениеВазнисэние сыаркаба бааллар уонна олор ЮНЕСКО аан дойдутааҕы наследие тиһигэр киирэллэр. Ону тэҥэ биир транспорттраанспарт киинэ буолар, куоракка 5 аэропортаэрапоорт, 9 тимир суол вокзааллааравакзааллаара, 3 өрүс порттарапоорттара баллар. 1935 сыллаахтан МоскваҕаМасквааҕа метро үлэлиир.
== ГеографиянанГыаграафыянан балаһыанньата ==
[[Билэ:Moscow Urban Agglomeration, Russia, LandSat-7 image.jpg|thumb|МоскваМаскваа спутниктанспуутниктан көстүүтэ, 2007 сыл атырдьах ыйыгар]]
[[Билэ:Moscow aerial view looking towards the south-east.JPG|thumb|ВнуковоВнуукава аэропоркааэрапоортка киирэн истэххэ көстүүтэ]]
МоскваМаскваа АрассыыйаРассыыйа европейскайиеврапыйскай чааһыгар баар, ОбьОоп уонна ВолгаВоолга өрүстэр икки ардыларыгар турар. СмоленскоСмалээнска-МосковскайМаскуоовскай уонна МоскворецкоМаскварээцка-ОкскайОокскай дэхси сирдэр икки ардыларыгар. КуоратХаруоот территориятатэррытарыята 2012 сыллаахха 2511 км² этэ. Онтон үс гыммыттан биирэ (870 км²) [[Москва кольцевой автомобильнай суол|МКАД]] диэн ааттаах массыына суолун иһигэр турар, атын 1641 км² — ол суол таһынан<ref name="СобОтчёт" />.
Муораттан орто үрдэтиитэ 156 миэтирэ буолар. Ордук үрдүк точкататоочката ТеплайТыплай Стан үрдэбилигэр баар (255 м)<ref>{{cite web|url=http://www.darwin.museum.ru/expos/oopt/?t=40|title=Памятник природы «Высшая точка Москвы — 255 м над уровнем моря (Тёплый Стан)»|publisher=Государственный Дарвиновский музей|accessdate=2009-04-29|archiveurl=http://www.webcitation.org/616HTphCe|archivedate=2011-08-21}}</ref>, ордук аллараа точката БесединскайБисэдинскай муосталар аттыларыгар баар, онно МоскваМаскваа өрүс куораттан тахсар. (114,2 м)<ref>{{cite web|url=http://moscowwalks.ru/2011/06/08/samaya-vysokaya-tochka-moskvy/|title=Самая высокая и самая низкая точки Москвы|date=2011-06-08|work=«Прогулки по Москве»|accessdate=2012-04-30|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yANH8C4|archivedate=2012-05-27}}</ref>. Хотуттан соҕуруу уһуна МКАД иһинэн — 38 км, МКАД таһын аахтахха — 51,7 км, илинтэн арҕаа бардахха — 39,7 км.
МоскваМаскваа өрүс орто устуутугар икки өттүттэн баар. МоскваМаскваа өрүстэн ураты атын өрүстэр элбэхтэр, ол курдук, СходняСхооднэ, ХимкаХыымка, ПресняПрээсна, НеглиннаяНыглыынная, ЯузаЯауза, НищенкаНыыщынка уонна да атыттар. <ref>{{cite web|url=http://moscow.gramota.ru/dict.shtml|title=Названия рек, ручьев, озёр, прудов и оврагов Москвы|publisher=moscow.gramota.ru|accessdate=2009-01-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/616HUNUB6|archivedate=2011-08-21}}</ref>. Сорох кыра өрүстэри сир анныгар коллектордарынанхаллээктардарынан барар курдук уларыппыттар. МоскваҕаМасквааҕа элбэх күөллэр баллар.
=== Чаас пуойаһа ===
МоскваМаскваа аан дойду стандартынан '''МоскваМаскваа бириэмэтинэнврээмэтинэн''' (MSK) быһаарыллар чаас пуойаһыгар турар. Аан дойду координированнай бириэмэтиттэн (UTC) '''+4''' чаас уратылаах.
2011 сыл кулун тутар 27 күнүттэн наар үлэлиир сайыҥҥы бириэмэ киллэриллибитин кэнниттэн астрономия күн ортото МоскваҕаМасквааҕа 13:30 буолар буолбута. <ref>{{cite web|url=http://www.interfax.ru/society/txt.asp?id=266879|title=Подготовка к зимнему времени началась|date=2012-09-21|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2013-01-24}}</ref>.
== Эканоомыката ==
== Экономиката ==
== Насылээньыата ==
== Нэhилиэнньэтэ ==
МоскваМаскваа куоратхаруоот олохтооохторун ахсаана 11 977 988 буолар.
[[Билэ:График населения Москвы.gif|thumb|450px|МоскубаМаскваа олохтоохторун ахсаана уларыйыыта (1700—2000 сс.)]]
МоскваМаскваа — РоссияРасыыя уонна ЕвропаИвруоопа ордук улахан куорататахаруоотата (СтамбулгаСтамбуулга өссө элбэх, ол гынан баран СтамбулСтамбуул АзияАазыя уонна ЕвропаИвруоопа икки ардыгар турар),Онтон куоратхаруоот таһыгар баар пригородтарыпрыыхараттары аахтахха СтамбулуСтамбуулу кыайар (15 мөл. киһи)
2002 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн МоскваҕаМасквааҕа 10 382 754 киһи олорор эбит.<ref>{{cite web|url=http://www.perepis2002.ru/index.html?id=13|title=Итоги всероссийской переписи населения 2002. Численность и размещение населения|publisher=Федеральная служба государственной статистики|accessdate=2009-03-8|archiveurl=http://www.webcitation.org/616HzBXYE|archivedate=2011-08-21}}</ref>. ОфициальнайАфыцыаальнай статистическайстатыстычыскай учуоткаучуоотка 11 911,1 тыыһтыыс. киһи баар.<ref name="1 сент 2012">[http://web.archive.org/web/20130120053852/http://moscow.gks.ru/newsDoc/soc_ekon_01-09_2012.doc Социально-экономическое положение в г. Москве в январе — сентябре 2012 г.]</ref>. Онтон 2010 сыллаах биэрэпис бастакы түмүгүнэн 2010 сыл алтынньы ыйыгар 11 632 060 киһи мэлдьи МоскваҕаМасквааҕа олорор эбит. <ref>[http://www.perepis-2010.ru/smi/detail.php?ID=6042 Официальный сайт Всероссийской переписи 2010 года. Полмиллиона москвичей утеряли без умысла]</ref>,
ЭтническайЭтныычыскай састаабынан 2002 уонна 2010 сыллаах биэрэпис түмүгэр маннык эбит. нууччаларруускыетар - 9 930 410, (91,65%), украинецтарукрайыынцытар - 154 104 (1,42%), татаардартатаарытар - 149 043 (1,38%), эрмээннэрармээнытар - 106 466 (0,98%), азербайдьааннаразырбайдьаанцытар - 57 123 (0,53%), дьэбэриэйдэрИврээйдэр - 53 142 (049%), белорустарбыларусытар 39 225 (0,36%), грузииннаргрузиинцытар - 38 934 (0,36%), лезгиннарлезгынцытар 5 719 (0,055%). НациональностарынНацыанаалнастарын суруйбатах дьон ахсаана - 668 409 (5,81%).<ref>[http://moscow.gks.ru/perepis2010/perepis2010Doc/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BB_5_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0.xls Приложения к итогам ВПН 2010 года в Москве</ref>. МоскваҕаМасквааҕа быһа холоон 2000 саха МоскваҕаМасквааҕа олорор<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года</ref>.
==Быһаарыылар==
| 