1917: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

 

== Түбэлтэлэр ==

* [[Якутский трудовой союз федералистов]] тэриллибит.

* [[Якутия (хаhыат)]] төрүттэммит.

 

* Петроградка [[Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ]] буолбут:

** Олунньу 21 (саҥа ааҕыыннан [[кулун тутар 6]]) күнүгэр килиэп лааппыларын халааһынтан саҕаламмыт. Олунньу 23 ([[кулун тутар 8]]) күнүгэр сэриини утары миитиннэр демонстрацияларга кубулуйбуттар, полицияны уонна казаактары кытта бастакы охсуһуулар буолбуттар. Киэһэ буолбут Петроград салалтатын уонна байыаннайдарын мунньаҕар былаас байыаннайдарга, ол аата Петроградтааҕы байыаннай уокурук тойонугар генерал Семен Хабаловка бэриллибит. Олунньу 24 (кулун тутар 9) күнүгэр куорат оробуочайдарын (214 тыһ. тахса киһи) забастовката саҕаламмыт. Олунньу 25 (кулун тутар 10) күнүгэр забастовкалаабыт дьон ахсаана 305 тыһ. тахсыбыт, сарсыарда уон чааска демонстраннар холуонналара куорат үөһүгэр халҕаһалаан кэлбиттэр, күргэлэргэ турар заставаларга иҥнибиттэр. Олунньу 26 (кулун тутар 11) Неваны туоруур күргэлэри араартаабыттар, ол эрээри оробуочайдар мууһунан туорууллар эбит. Саллааттарга ботуруон түҥэппиттэр. Павловскай полкатын саппаас батальонун 4-с ротатын саллааттара өрө туран эппиһиэрдэрин уонна полицияны ытыалаабыттар, бу өрө турууну Преображенскай полка хам баттаабыт. Демонстраннары саллааттар ытыалаабыттар. Дуума бэрэстээтэлэ Родзянко Могилев куоракка баар ыраахтааҕыга киин куоракка "анархия бүрүүкээбитин туһунан" ыксаллаах тэлэгирээмэ ыыппыт. Киэһэ миинистирдэр сэбиэттэрин бэрэстээтэлэ Голицын Госдуума уонна Госсовет үлэлэрин муус устарга диэри тохтоторго уураахтаабыт. Онтон тута ыраахтааҕыттан дууманы ыһар туһунан телефонограмманы Родзянко туппут.

* [[Кулун тутар 21|Кулун тутар 8 (аныгыннан 21)]] — Хара үлэһиттэр сойуустара тэриллибит.

* Кулун тутар 10 (23) — Дьокуускай хаайыытыттан холуобунай буруйдаахтары босхолообуттар.

* [[Муус устар 7|Кулун тутар 25 (муус устар 7)]] — Дьокуускай уокуругун учууталларын сийиэһэ буолбут.

* [[Муус устар 8|Кулун тутар 26 (муус устар 8)]] — Дьокуускай, Өлүөхүмэ уонна Бүлүү уокуруктарын көҥүл сахаларын уонна нуучча бааһынайдарын холбоһуктаах сийиэстэрэ саҕаламмыт. Муус устар 16 күнүгэр диэри буолбут.

* [[Муус устар 21|Муус устар 9 (21)]] — саха интэлигиэнсийэтин "Көҥүл" сойууһа тэриллибит. Манна бастыҥ оруолу В.В. Никифоров, Г.В. Ксенофонтов, Р.И. Оросин, Д.И. Слепцов, К.О. Гаврилов, Н.Д. Леонтьев, М.К Артемьев оонньообуттара.

* [[Муус устар 25]] — (ыам ыйын 8 күнүгэр дуу саҥа истиилинэн?) Ас-үөл кэмитиэтин бастакы мунньаҕа буолбут. Бэрэстээтэлинэн меньшевик В. Д. Виленскэй, солбуйааччытынан эсер В. Н. Соловьев талыллыбыттар.

* [[Бэс ыйын 10]] — Украина Киин Раадата Универсал «К украинскому народу на Украине и вне Украины сущему» диэн докумуону ылыммыт. Бу докумуон Украина автономиятын олохтообут.

* [[Бэс ыйын 29|Бэс ыйын 16 (29)]] — "Саха аймах" култуурунай срыдатар уопсастыба тэриллибит.

* Бэс ыйын 25-27 (аныгыннан [[от ыйын 8]]-10) — "Көҥүл" сойуус чилиэннэрэ көскө сылдьар дьону кытта холбоһон "Саха федералистарын үлэһит сойууһа" диэн баартыйа тэрийбиттэр.

* Балаҕан ыйын 26 (аныгыннан [[алтынньы 9]]) — Дьокуускай уокуругун нэһилиэктэрин дьокутааттарын сийиэһигэр "Саха национальнай кэмитиэтэ" тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн В.В. Никифоров, солбуйааччынан А.Д. Широких талыллыбыттар.

 

* [[Сэтинньи 7]] (эргэ ааҕыынан алтынньы 25) — [[Арассыыйа]]ҕа [[Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ]]. [[Петроград]]тааҕы Байыаннай-революционнай кэмитиэт "[[Арассыыйа]] гражданнарыгар" ыҥырыыта тахсыбыт. Ыҥырыыга Быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыба эстиитэ уонна былаас Байыаннай-революционнай кэмитиэккэ көһүүтэ этиллибит.

* [[Сэтинньи 8]] (эргэ ааҕыынан алтынньы 26) — [[Петроград]]ка ''Аврора'' крейсер көмөтүнэн ''Кыһыҥҥы дыбарыаһы'' штурмалааһын буолбут. Быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыба чилиэннэрин хаайбыттар, ол эрэн кинилэри сарсыныгар босхолообуттара.

* [[Сэтинньи 9]] (эргэ ааҕыынан алтынньы 27) — Саха сиринээҕи Байыаннай уонна бааһынай дьокутааттарын сэбиэтэ [[Петроград]]ка большевиктар былааһы ылбыттарын утаран телеграмманан протест ыыппыт.

* [[Сэтинньи 11]] (эргэ ааҕыынан алтынньы 29) — Саха сиринээҕи национальнай кэмитиэт, [[Якутский трудовой союз федералистов|Саха сиринээҕи федералистар трудовой сойуустарын]] Киин кэмитиэтэ уонна "[[Саха аймах]]" культурнай-сырдатар уопсастыба холбоһуктаах мунньахтарыгар [[Петроград]]ка буолбут [[Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ|судаарыстыбаннай перевороту]] утарар резолюция ылыныллыбыт.

* [[Ахсынньы 31]] (эргэ ааҕыынан ахсынньы 18) — [[Дьокуускай]]га Бастакы суһал ыҥырыылаах Дьокуускайдааҕы уезд гласнайдарын земскэй мунньаҕа саҕаламмыт, [[тохсунньу 9]] күнүгэр түмүктэммит (эргэ стилинэн ахсынньы 24-гэр). Манна киин улуустартан бас-көс дьон мустубуттар. Уезд быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл — [[Широких Алексей Дмитриевич|Алексей Широких]], чилиэннэрэ — [[Оросин Роман Иванович|Роман Оросин]], [[Слепцов Михаил Федорович|Михаил Слепцов]], [[Афанасьев Николай Егорович|Николай Афанасьев]] (бэрэссэдээтэл солбуйааччыта). Мунньах Сэбиэскэй былааһы билиммэтэх, ''Учредительнай собрание'' ыҥырылларын диэки эппит.