Көҥүл: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Көҥүл''' диэн киһи баҕа
[[Киһи]] баҕа санаата куруук хааттара сылдьар курдук, [[өй-санаа]] [[сүр]] диэн туттунар күүһүнэн хам тутуллан киһи быһыытын аһара барбатаҕына, аһара туттубатаҕына эрэ [[олох]] табыллар. Киһиэхэ көҥүл, босхо барыан, туохтан да тутулуга суох буолуон баҕара саныыра иһигэр куруук баар. Бу баҕа санаата биирдэ эмэтэ да буоллар таһыгар тахсыан баҕата киирэн кэлиэн эмиэ сөп. Киһиэхэ көҥүл баран хаалыы кыаллыбата элбэх.
Көҥүл диэн дьоҥҥо суох. Бу иннэ-кэннэ ситэ биллибэт курдук дьон бары кэриэтэ истэригэр баҕара саныыр санааларын [[сахалар]] өй-санаа
[[Оҕо]] улаатан, өйө-санаата сайдан истэҕинэ көҥүлгэ наадыйар, талбытынан, олус түргэнник улаатар баҕа санаатын хоту сылдьыан баҕарара элбээн биэрэр. Кини санаатыгар улахан дьон көҥүллэрэ; табаахтыыллара, арыгы иһэллэрэ, ханна баҕарар сылдьаллара быдан элбэх, ол иһин ону ситиһэ охсоору, тугу барытын, билэрин-билбэтин, саҥаттан-саҥа
Оҕо улаатан иһэн көҥүлэ элбиэн, сылдьар сирэ кэҥиэн баҕарар, ол аата көҥүл иһин охсуһар, ону-маны ситиһэ сатыыр. Төрөппүт оҕото оҥорор быһыытын хааччахтаан, «көҥүлүнэн ыыппакка» тугу барытын киһи курдук оҥорор буоларга, киһилии быһыыланарга үөрэттэҕинэ эрэ, оҕото киһи быһыылаах буола улаатарын өйдөөн кыра эрдэҕиттэн иитиинэн-үөрэтиинэн дьарыктанар.
Оҕо билиитэ-көрүүтэ тиийбэтиттэн, сатаан оҥорорго ситэ үөрэнэ илигиттэн, уопута суоҕуттан көҥүлүнэн бардаҕына сыыһа-халты, аһара туттунара элбиириттэн ону-маны саҥаны айара, айыыны, киһи билбэтин оҥороро олус сэрэхтээх, куһаҕаҥҥа кубулуйара үксээн хааларыттан сахалар үөрэхтэрэ оҕону харыстаан, кыра эрдэҕинэ «[[Айыыны оҥорума]]» диэн үөрэтэр. Төрөппүттэр оҕо тугу оҥорорун куруук кэтээн көрөн, көннөрөн, үчүгэйи оҥоруу диэки хайысхалаан биэрэн иһэллэрэ хаһан баҕарар наадатын бары билэннэр олохторугар туһаналлар.
Оҕо өйө-санаата сайдан истэҕинэ көҥүлгэ, талбытынан сылдьыыга, туох өйүгэр көтөн түспүтүн, үчүгэйин, куһаҕанын араара барбакка, барытын оҥорууга наадыйар, дьулуһар, баҕара саныыр, ону иитии-үөрэтии күүһүнэн өйө-санаата аһара барарын хааччахтаан киһи быһыытын,
Олох былыргы кэмнэргэ кыыл курдук өйдөөх-санаалаах киһи тыа быыһыгар соҕотоҕун сылдьар эрдэҕинэ олоҕун таһыма намыһах, талбытынан, баҕатын хоту сылдьар курдук сананар. Оччотооҕу кэмҥэ киһиэхэ көҥүлэ, бэйэтин санаатын атын хааччаҕа суох толороро быдан элбэх эбит.
Кэлин сайдыы кэлэн олох тупсан дьон дьиэҕэ-уокка,
Олох сайдан өй-санаа эбиллэн истэҕинэ киһи көҥүл сылдьара сарбыллан, аҕыйаан, араас хааччахтар, сокуоннар эбиллэн иһэллэр. Тимир көлө, массыына элбиэҕиттэн ыла суол быраабылалара эбии киирэннэр киһи тулатын көрүммэккэ, бары быраабылалары тутуспакка эрэ [[Кыайбыт көҥүлэ|кыайан көнөтүк]] да хаампат буола хааттарда.
[[Тыа]]
Билигин [[Европа]] дойдулара [[Россия]] туристара сылдьалларын ыарырҕатар буоллулар диэн И.Гаврильев «[[Кыым]]» хаһыакка суруйар. Маннык быһыы үөскээһинэ барыта биһиги дьоммут сынньаммыттарын, аһаабыттарын кэннэ [[көҥүлүнэн
«[[Туох барыта икки өрүттээх]]» диэн сахалар этиилэрин билэрэ эбитэ буоллар И.Гаврильев көрсүө, сэмэй дьон баһыйар элбэх буоллахтарына эрэ
Көҥүл, көҥүлүнэн сылдьыы диэн өйдөбүл кыылларга, сүөһүлэргэ эрэ баар. Киһи өйдөөх-санаалаах буоларынан көҥүлэ бары өттүнэн хааччахтаннаҕына эрэ табыллар. Киһиэхэ көҥүл диэн суох. Саха киһитэ олоҕун устата сиэр араас көрдөбүллэрин, киһи быһыытын, бары быраабылалары, сокуоннары барыларын билэн, үөрэтэн ханна сылдьарын тухары кытаанахтык тутуһа сылдьара ирдэнэр. Олох сайдан истэҕин аайы киһи көҥүлэ аҕыйаан, араас хааччахтар эмиэ элбээн истэхтэринэ эрэ табыллар. Арыыйда көҥүллүк, талбытынан соҕус сылдьыан баҕарар киһи ыраах тыаҕа, ойуурга сылдьара ордук буолар.
| |||