Айыыны оҥорума: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Тупсарыы |
Тупсарыы |
||
35 устуруока:
Оҕо аан маҥнай тугу барытын оҥоро үөрэниитэ бэйэтин өйүгэр-санаатыгар саҥаны, урут билбэтин оҥоруу буолар. Аан маҥнай испиискэни уматан олус соһуйбут оҕо хайдах туттарын илэ көрдөххө киһи ону итэҕэйэр. Кини тугу оҥорбута барыта саҥаны оҥоруу, айыыны оҥоруу буолан иһэр. Дьэ бу саҥаны хайдах быһыылаахтык оҥоро үөрэнэрэ оҕо өйүн-санаатын төрүттүүр.
Аан маҥнай ньуосканы хаҥас илиитинэн тута үөрэнэн хааллаҕына уларытан уҥа илиитинэн туттарга олус эрэйдээхтик үөрэнэр. Ол аата үөрэтэр киһи оҕотугар ньуосканы тута үөрэтиитэ хойутаан хаалан оҕото айыыны, дьон бары оҥорботторун, хаҥас илиинэн тутууга уруттаан үөрэнэн хаалбыт. Билигин уларытан уҥа илиитинэн ньуосканы тутарга үөрэтиигэ аан маҥнай хаҥас илиитинэн тута үөрэммитин умуннаран, суох оҥорон баран аны саҥалыы үөрэтиэххэ наада буолар.
Оҕо сыыһа туттан айыыны оҥороро олус элбэх. Чааскыны муостаҕа быраҕан хайдах алдьанарын көрүүтэ киниэхэ эмиэ [[Саҥаны айыы уратылара|саҥаны айыы буолар]]. Таас бытархайдарынан оҕо оонньуура эмиэ олус кутталлаах. Билбэт буолан айаҕар уга оонньуон эмиэ сөп. Таас кыырпаҕын айахтарыгар уган баран соһуйан, ыйыстан кэбиһэн улахан эрэйгэ тэбиллэр оҕолор эмиэ бааллар. Тааһы айахха угартан туох куһаҕан үөскээн тахсарын оҕо билэр буола үөрэнэрэ өссө да ыраах, лаппа улааттаҕына эрэ сэрэнэргэ үөрэнэр. Ол иһин аан маҥнайгы хааччаҕы быһалыы оҥорорго тиийиллэр, «Айыыны оҥорума», «Билбэккин оҥорума» диэн тохтоторго эрэ тиийиллэр эбэтэр чааскыны ылан ыраах ууруллар, атыҥҥа аралдьытыллар.
45 устуруока:
Обуойу хайыта тыытан оонньуурун оҕо эмиэ сөбүлүүр, киниэхэ үчүгэй курдук, тырылатан тыаһыыра эмиэ астык. Оҕо саҥаны арыйан обуойу хайыта тыыппыта киһи оҥорор быһыытыгар сөп түбэспэт. Ол иһин маннык быһыылары хайдах эрэ тохтоттоххо эрэ табыллар, ону-маны алдьатыы олус куһаҕан быһыы, киһи оҥорор-тутар аналыгар сөп түбэспэт. Ол иһин саха дьоно оҕолорун: «Айыыны оҥорума» диэн тохтотон, аралдьытан атыннык, киһи быһыылаахтык оҥорорго үөрэтэллэр.
Оҕо айыыны оҥороро олус кутталлаах. Дьон бары оҕо испиискэнэн, уотунан оонньууруттан олус сэрэнэллэр. Оҕо испиискэни умата оонньууруттан улахан баһаардар баралларын тэҥэ, оҕолор бэйэлэрэ кутталга киирэллэр. Куттал баарын кыра оҕо хантан билиэҕэй? Умайартан буруо тахсарын уонна киһи тыына хааттарарын оҕо лаппа улаатан баран биирдэ билэр. Аан маҥнай испиискэнэн оонньуур олус үчүгэй, умайан сирилээн тахсарыттан уонна бырахтахха умуллубатыттан киһи эрэ умата туруох курдук. Кыра оҕоҕо быһаара сатааһын уонна оҕо ону ылынан толорорго үөрэниитэ олус уһун кэми ыларынан аан маҥнай испиискэни былдьаан ылыы, үөһээ ууруу, бобуу хайаан да оҥорулуннаҕына эрэ табыллар быһыыларга киирсэллэр. Оҕо баҕатын испиискэни умата оонньуурун, бэйэтин санаатыгар саҥаны, айыыны оҥорорун хааччахтааһын хайаан да оҥоруллар. Оҕо саҥаны айарыттан дьиэ умайан хаалара уонна онно оҕолор бэйэлэрэ түбэһэллэрэ ордук иэдээннээх.
Оҕолор вааннаҕа ыт оҕотун сууйа сырыттахтарына ыттара тимирэн, өлөн хаалбыт. Бу быһыыларын кинилэр ыт оҕото төһө уһуннук уу анныгар тыыммакка эрэ сылдьарын билбэттэриттэн сууйан-ыраастаан, үчүгэйи оҥорор санааларыттан оҥорбуттар. Yчүгэйи оҥороору кыһаммыттара куһаҕан буолан тахсыбыт. Ким да кинилэргэ ыт эмиэ тыынарын, тумнастарын туһунан этэн, үөрэтэн биэрбэтэх, билии-көрүү хойутаабыт эбит.
65 устуруока:
Арыгыны иһэн көрө илик эдэр киһи элбэх арыгыны истэххэ итирэн хаалыахха сөбүн билбэт. Ханнык эрэ хампаанньаҕа кыттыһан арыгы хайдах дьайарын билбэттэриттэн элбэҕи иһэн кэбиһэн итирэн хаалар эдэрдэр эмиэ элбэхтэр. Уолаттар улаата охсубуттарын биллэрээрилэр, улахан дьон оҥорор быһыыларын оҥорууга кыттыһаарылар табаахтааһыҥҥа уонна арыгы иһиитигэр элбэхтик түбэһэллэр. Арыгыны оҕо аан маҥнай иһиитэ урут билбэт дьыалатын оҥорууга, саҥаны айыыга тэҥнэнэр. Аан маҥнай арыгы иһэн үөрэн дэбдэйбит оҕо чахчы саҥа быһыыны, урут билбэтин боруобалыы сылдьара биллэр. Билигин наркотик дэлэйэн иһиитэ оҕо билбэт араас эмтэрин боруобалыы сылдьара ордук кутталланан иһэрин быһаарар. Оҕолор наркотик дьайыытыгар ылларан хаалалларын сүрүн биричиинэтэ итиннэ саһан сылдьар. Арай оҕону билбэт дьыалалары оҥороруттан тохтотор этиинэн: «Айыыны, билбэккин оҥорума» диэн сахалар үөрэхтэрин этиитэ буолар.
Айыы диэн тыл икки өйдөбүллээх. Биир өттө - үчүгэй, онтон аҥара – куһаҕан. Саҥаны арыйыы куһаҕаны оҥорорго эмиэ туттуллара итини өссө чуолкайдыыр. Бу тыл оҕо өйө-санаата сайдарыгар ордук куһаҕаны оҥорор.
Бары төрөппүттэр кэлэр көлүөнэлэрэ киһилии быһыылаах дьон буола улаатаннар олоххо элбэх туһалаах дьыалалары оҥоруохтарын баҕаралларыттан оҕолору киһи буолуу үөрэҕэр үөрэтэллэр.
| |||