Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
|
|
|
[[Image:Flag_of_Iceland.png|left|120px|Былааҕа]] [[Image:Iceland_coa1.gif|thumb|114px|Гиэрбэтэ]] Маҥнай хотугу сир (Туле) туһунан грек Питий суруйбута. Оттон Исландияны ким арыйбыта быһаарылла илик. "Исландия" диэн ааты маҥнай Флоуки биэрбит.
Исландия арыытыгар дьон X үйэҕэ олохсуйбуттар. Ол саҕана Норвегияҕа [[http://en.wikipedia.org/wiki/Harald_I_of_Norway|Харалдар]]Хааралд диэн хоруол былааһы ылбыт, киниттэн куоппут дьон сорохторо арыы кытылларыгар олохсуйбуттар. Историяҕа биллэр бастакы олохтооҕунан ИнгольфИнголф АрнасонАрнарсон диэн норвежец буолар, кини билиҥҥи Рейкьявик турар сиригэр 874 сыллаахха олохсуйбут.
Олохтоохтор эбиллэн истэхтэрин ахсын судаарыстыба системата үөскээн испит. Хас уобалас аайы '''Тиҥ''' "тыҥ"диэн салайар орган баар эбит - дьон мустан иҥин араас мөккүөрдэри быһаараллар эбит. Сүрүн, улахан боппуруостары '''Алтиҥ'''"алтыҥ" диэн уобаластар бэрэстэбиитэллэрэ мустар мунньахтара быһаарара үһү. Бастакы альтингалтыҥ 930 сыллаахха буолбут. Онон Исландия демократията билигин баар демократиялартан саамай кырдьаҕастара буоларыгар тиийэр.
Исландия историятыностуоруйатын билигин былыргы саагалартансаҕалартан (үһүйээннэртэн) хомуйан реконструкциялыыллар. Исландия саагатасаҕата диэн үксүн биир киһи эбэтэр ыал олоҕун ойуулуур үһүйээн. СаагаларынанСаҕаларынан сылыктаатахха былыргы исландецтар сатабыллаах мореходтармуораһыттар эбиттэрэбит. СаагаларСаҕалар кэпсииллэринэн холобура ЭйрикМоҕол Рыжий (сахалыыта туох эбитэ буолла)Эйирик 1000 сыллаахха АмерикаЭмиэрикэ биэрэгэркытылыгар тиийэн олохсуйбут эбит. Былыргы исландецтар суруктаахтар-бичиктээхтэр эбит, ону ааһан элбэх киһи суруйар-ааҕар эбит. Онон Скандинвия мифологията үксэ биһиги кэммитигэр дылы Исландия олохтоохторун өҥөтүнэнчөл кэлбит.
1262 сыллаахха Исладия Норвегияны кытта билигин ааттанарынан «Эргэ дуогабар» диэни түһэрсэргэ күһэллэр. Ол дуогабарынан Исландия Норвегия хоруолларын былааһын билинэр, ол оннугар сыл аайы хас да мастаах, бурдуктаах уонна атын табаардаах хараабыллары Норвегияттан ылар бырааптанар. 1395 сыллаахха Норвегияны кытта Дания былааһыгар киирэр. Онтон 1918 сыллаахха туспа королевство буолар, ол гынан баран Данияттан син биир унияннан тутулуктаах буолар. 1944 сыллаахха бэс ыйын 17 күнүгэр дьэ суверенннайтуспа государствосудаарыстыба, республика буолар. Бу күн баччаҥҥабаччааҥҥа дылы государственнайсудаарыстыба бырааһынньыкбырааһынньыгын быһыытынан хас сыл аайы бэлиэтэнэр.
== Политическай тутула, административнай тыырыллыыта, салалтата ==
|
