Новгородов Семен Андреевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
4 устуруока:
Кини аатын истибэтэх саха суоҕа буолуо. Икки үйэ кирбиитигэр бэрт кылгас да буоллар дэҥҥэ бэриллэр чаҕылхай олоҕу олорон ааспыта.
Кини [[1913]] сыллаахха Петербург курдук ыраах сиргэ тиийэн, Петербурдааҕы университет илиҥҥи тыллар факультеттарыгар үөрэнэ киирэр. Бу сыллартан саҕалаан, саха тылын дириҥник чинчийэр, саха фольклорун, түөлбэ тылын үөрэтэр, саха тылын атын тюрк тылларын, монгол тылын кытта тэҥниир, о.д.а. үлэ арааһын ыытар. [[1923]] сылга университеты ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, Илиҥҥи тыллары чинчийэр институт монгольскай разрядыгар улэҕэ киирэр, монгол тьлын дириҥэтэн үөрэтэр, онтон Илиҥҥи уонна арҕааҥҥы литература уонна тыл историятын тэҥнээн үөрэтэр научнай-чинчийэр институкка научнай улэһитинэн киирэр. [[Пекарскай, Эдуард Карлович|Э. К. Пекарскай]] «Саха тылын тылдьытын» онгоруутугар бэрт элбэҕи кемелеһер, үлэлиир.
Студенныыр кэмнэригэр Бүтүн Россиятааҕы народнай учууталлар съезтэригэр кыттыыны ылар. Съезд үрдүк трибунатыттан саха национальнай оскуолатын арыйыы наадатын туһунан тыл этэр. Оччолорго бу олус хорсун туруорсуу этэ.
С. А. Новгородов сахалыы сурук-бичик төһө кыалларынан дьон ылынарыгар судургу буолуохтаах диэн санаанан салайтаран, тылы таба суруйууга уонна сурук бэлиэтигэр кэккэ уларытыылары киллэрэр. Ол быһыытьшан сахалыы суруйарга ханнык да сурук бэлиэтин туруорбакха, улахан буукубаны туттубакка, «хайдах саҥарарыҥ курдук суруй» диэн сүрүн бириинсиби олохтуур. Оччотооду кэмҥэ бу сөптөөх быһаарыныы этэ.
Эмиэ бу кэмнэ С.А. Новгородов В.М. Ионов оҥорбут буукубаарын төрдүттэн уларытарга, тупсарарга ылсан үлэлиир уонна [[1917]] сыл балаҕан ыйыгар «Сахалыы сурук-бичик» диэн буукубаары латыын алфавитынан бэчээттэтэн таһаарар. Бу буукубаар историческай суолталаах диэххэ сеп: төрөөбүт тылы оскуолаҕа үөрэтиигэ олук уурбута. Саҥа буукубаары туһанан, Бүлүү, Өлүөхүмэ оскуолаларыгар саха тылын үөрэтии саҕаламмыта.
| |||