Апартеид
Апартеид (Африкаанс тылыгар «туспа»)[1] — Соҕуруу Африкаҕа политическай уонна социальнай система, онно маҥан дьон аҕыйах да эрээри, дойдуну барытын салайан олороллоро. 1948 сыллаахтан 1994 сылга дылы туттуллара[2] Апартеид систематыгар Соҕуруу Африка дьоно бары тус-туспа арахсан олороллоро. Расалары булкуйдаспат курдук сокуоннар тахсаллар этэ. Апартеид Соҕуруу Африкаҕа 1994 сыллаахха бобуллубута. Апартеид бириэмэтигэр бүтэһик президен Фредерик Вильям де Клерк этэ. [3]. Ол кэнниттэн Нельсон Мандела бастакы хара президент буолбута.[4] [5]. Иккиэн Нобель эйэ бирииһинэн наҕараадаламмыттара.[6]. Билигин апартеид диэн майгынныыр системалар тустарынан этиллиэн сөп.
Хайдах үлэлиирэ
уларытАпартеид бииэмэтигэр сокуон быһыытынан дьоннор бары расовай группаларынан арахсаллара[7]. Ол системанан маҥан буолбатах дьон бырааптара быһыллара. Ол сокуонунан харалары сорох сирдэргэ киллэриллибэт курдук этэ. Хара дьон үлэлиир буоллахтарына специальнай пропусктаах сылдьыахтаах этилэр. Булкаастаах сирдэри дьонун атын сиргэ көһөрөллөрө. Сорох сокуон быһыытынан атын расалаах киһини кытта кэргэн буолбат этэ, хара дьон маҥан дьон олорор сирдэрин атыылаһар кыахтар суоҕа.
Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэтэ Соҕуруу Африка правительствота оҥорбут апартеид политикатын кытта сөбүлэспэтэҕэ. [8]. Соҕуруу Африкаҕа, араас сирдэригэр утарыһыы хамсаныылара баар буолбутттара, ол курдук Шаревиль куоракка 1960 сыллаахха. [9] уонна Совето куоракка 1976 сыллаххат [10]. Совето утарылыһыыта оскуолаҕа Африкаанс тылынан сорох предметтары биэрэр буолбуттар. Хара дьон үксэ ол тылы сөбүлээбэттэрэ, тоҕо диэн ол тыл правительсвто тыла этэ.[11]
Ол курдук араас утарсыы кэнниттэн Соҕуруу Африка правительствота апартеид политикатын 1994 сыллахха тохтоппута. Хара уонна маҥан дьон бырааптара тэҥнэспитин кэнниттэн быыбар буолбута, уонна онно Нельсон Мандела президент буолбута. Биир быраабы биэрбитин да иһин билигин дьадаҥы дьон 90% хара буолаллар, уонна проблема син биир баар.
Сыала-соруга
уларытАпартеид сыала диэн дьоннорун тус-туспа олордон кыра норуот курдук олордоро. Ол гынан баран правительство онно харчы барыаҕын баҕарбатаҕа уонна Соҕуруу Африка улахан өттүн баай өттүн маҥан дьоҥҥо хаалларыан баҕарара. Онно хара дьону үлэлэтиэн баҕарара, ол гынан баран аттыгар хара дьону олордуон баҕарбата.
Быһаарыылар
уларыт- ↑ http://mlk-kpp01.stanford.edu/index.php/encyclopedia/encyclopedia/enc_apartheid_1948_1994/ Архыыптаммыт 2013, Ахсынньы 25 күнүгэр.
- ↑ http://mlk-kpp01.stanford.edu/index.php/encyclopedia/encyclopedia/enc_apartheid_1948_1994/ Архыыптаммыт 2013, Ахсынньы 25 күнүгэр.
- ↑ Abegunrin, Olayiwola Africa in Global Politics in the Twenty-First Century: A Pan-African Perspective Palgrave MacMillan New York, New York 2009 page 20
- ↑ http://www.bbc.co.uk/schools/primaryhistory/famouspeople/nelson_mandela/
- ↑ Lockard, Craig A. Societies, Networks, and Transitions, Volume C since 1750 Second Edition Wadsworth Cengage Learning page 889
- ↑ Cohen, David Elliot; John D. Battersby Nelson Mandela: A Life in Photographs Sterling Publishing Co Inc. 2009 page 143
- ↑ Schaefer, Richard T. editor Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society Volume 1 Sage Publications Inc. 2008 page 83
- ↑ http://untreaty.un.org/cod/avl/ha/cspca/cspca.html Архыыптаммыт 2011, Алтынньы 17 күнүгэр.
- ↑ Haas, Michael International Human Rights: A Comprehensive Introduction Routledge New York 2008 page 84
- ↑ Pieterse, HJC Desmond Tutu's Message: A Qualitative Analysis Uitgeverij Kok, Kampden, the Netherlands 2001 page 17
- ↑ Martin, Phyllis, Patrick O'Meara editors Africa: Third Edition Indiana University Press 601 North Morton Street Bloomington, Indiana 1995 402