Афанасий Ильич Тобонов — Саха Сирин улуустарыгар ракеталар стуупеннарын түһэрии утары охсуспут саха киһитэ, уопсастыбаннай диэйэтэл, бэтэринээр.

1945 сыллаахха ыам ыйын 11 күнүгэр Хорула нэһилиэгин сиригэр (Ньурба улууһа) элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕата: Тобонов Афанасий Ильич, сылгыһыт, ийэтэ: Тобонова Анисья Кирилловна, дьиэ көрөөччү.

2009 сыл атырдьах ыйын 28 күнүгэр быар араагыттан өлбүтэ.

1972 сыллаахха СГУну бүтэрэн бэтэринээр быраас идэтин ылбыта. Элбэх сыллар устата бэтэринээрдээбитэ, профсойуустарга үлэлээбитэ.

Олорор сиригэр Байконуртан көппүт ракеталар ступеннара түһэрин кэтээн көрөрө. Ол сылдьан бу ступеннар туга да суох атмосфераҕа умайан хаалбаттарын, уматыга сүлүһүннээх несимметричнай демитил-гидразин (гептил) айылҕаҕа уонна дьоҥҥо буорту аҕаларын дакаастаабыта. Химияҕа уонна биологияҕа билиилээх буолан, убаҕас уматык (гептил) сөҥөр кэмигэр араас элэмиэннэри кытта көрсөн сүлүһүннээх эттиктэри, холобур синильнай кислотааны, таһаарарын үөрэппитэ. Сүөһү уонна айылҕа кыыллара элбэхтик өлүүлэрин атын бэтэринээрдэр кыһалҕаттан сыстыганнаах сүөһү ыарыыттыттан өлбүттэр дииллэрэ сыыһатын дакаастаабыта. Кыыллар уонна көтөрдөр космическай ракеталар көтөн тахсар трассаларыгар өлөллөрүн көрдөрбүтэ.

Өлбүт сүөһүнү уонна тыа кыылларын уматаллара, ол уматыыга кыттыбыт дьон эрдэ өлөллөрө. Бу туһунан Тобонов өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар харса суох суруйара: «Сахаада» — 31.10.1991,16.02.1995, 23.02.1995, «Туймаада» 16.05.1997, 30.05.1997 уонна да атыттарга, «Алдьархай аартыгын аргыара» кинигэтигэр [1] кэпсээбитэ.

Кэлин 1997 сыллаахха Арассыыйа Оборонатын Министиэристибэтэ ракеталар көтөр трассаларын уларыппыта.

Быһаарыылар уларыт

  1. «Алдьархай аартыгын аргыара». — Дьокуускай, 2007 — с. 240

Туһаныллыбыт сирэ уларыт

Афанасий Ильич Тобонов Архыыптаммыт 2011, От ыйын 27 күнүгэр. Иван Бурцев, геолог-биофизик, эколог, член Союза журналистов РФ, член Международного союза радиоэкологов, Алексей Михайлов, старший научный сотрудник Института космофизических исследований и аэрономии