Бахсы (түүр өйдөбүлэ)

Бахсы - сахаларга айааччы, араҥаччылааччы, аптаах уус диэн өйдөбүллээх. Казахтарга бахсы – былыргы таҥаралара, бахсы этиитигэр сүгүрүйэллэр, истэллэр. Казахтар бахсыларыгар саамай биллэринэн “баганал” аҕа ууһуттан төрүттээх Койлубай буолар. Койлубай бахсылар баһылыктара. Киниэхэ Кокаман уонна Ер Шойлан дуухтара бас бэринэллэр.

Бахсы диэн киһи аатыттан үөскээбит тыл диэн суруйаллар. Холобур, Кудай бахсы, Баай Бахсыгыр, Бахсы эмээхсин, Бахсы бухатыыр.

Кудай Бахсы - сахаларга тимир уустар таҥаралара. Түүр омуктар: алтайдарга, казахтарга, киргизтэргэ, хакаастартарга, татардарга уо.д.а. фольклордарыгар сурулларынан, Кудай (Худай) Эрлик диэн быраатын кытта кураанах сири, үүнээйини, хайалары, муоралары, маһы-оту  үөскэтэн таһаараллара. Кудай туойтан киһини тыыннаан таһаарбыта, Эрлик онно дууһаны укпута. Кудай ыты айбыта, Эрлик тириилээбитэ. Кудай (Худай) бастакы кыылы төрүттээбитэ – сылгыны, ынаҕы, Эрлик – эһэни, күтэри.

Баай Бахсыгыр. Үһүйээн быһыытынан, Танда үрэҕин устун аата-ахсаана суох хороҕор муостааҕы холботолообут, сыспай сиэллээҕи сылгылаабыт Баай Бахсыгыр диэн улуу баай киһи олоро сылдьыбыт. Киниттэн сэдиптээн бу тыл олоҕурбута мөккүөрэ суох.

Бахсы эмээхсин – тылдьыкка киирбитинэн, дьиэ хаһаайката.

Бахсы бухатыыр - уус, баай киһи олоро сылдьыбыта эмиэ кэпсэнэр. Онон киһи аатыттан үөскээбитэ дьэҥкэ.

Бахсы өйдөбүлэ:

Үөһээ, аллараа дойдуга араас бахсылар бааллар. Кинилэр Үрүҥ даҕаны, Хара даҕаны Айыы буолбатахтар, бэйэлэрэ бэйэлэригэр сылдьаллар, дьоҥҥо куһаҕаны даҕаны, үчүгэйи даҕаны оҥоруохтарын син.

Бахсылар истэригэр Хобулай бахсы диэн баар. Бу Бахсылартан абааһылар куттаналлар эбит. Абааһылар олус наһаалаары гыннахтарына Хобулай бахсыны ыҥыраллар. Ол гынан баран бу бахсы дьоҥҥо көмөлөһөр санаата суох. Кини сир аннынааҕы уоту, ууну, ньаҥараны, алтан уонна үрүҥ көмүһү, атын тимирдэри уонна таастары абааһылар аһары ыспатыннарн диэн көрө-бэрийэ сылдьар.